Mitoz bölünme, canlılar gerek tek hücreli gerekse çok hücreli olsun çoğalabilmek için hücresel bölünme gerçekleştirmek durumundadır. Hücresel bölünme ise elde olan bir hücreden yeni hücrelerin oluşturulması işlemidir.
Mayoz ve Mitoz bölünme konuları, genetik, üreme, büyüme ve gelişme konularının temelini oluşturması bakımından oldukça önemlidir Mitoz bölünme de hücresel bölünmenin bir çeşidi olarak kabul edilmektedir.
Mitoz Bölünme Nedir? Ne tür canlılarda görülür? Hangi kısımlardan oluşur ve özellikleri nelerdir?
Mitoz: Çekirdek içindeki genetik maddenin bölünmesi demektir ya da bir ana hücreden buna benzer yapı ve özelliklerde 2 yeni hücre oluşturulması olayıdır. Bakteri ve mavi-yeşil algler hariç bitkiler ve hayvanların soma hücrelerinde görülmektedir. Oluşan hücreler de kromozom sayısı, yapısı ve organellerin çeşitliliği değişmez. Kalıtsal çeşitlilik yoktur.
Mitoz bölünme çok hücreli canlılarda büyümeyi, yıpranan dokuların yenilenmesini, gelişmeyi ve ölen hücrelerin yerine yenilerinin gelmesini sağlarken tek hücreli canlılarda çoğalmayı gerçekleştirmektedir. Bölünme olayı her hücrede farklı sıklıklarda görülmektedir.
Mitoz Bölünmenin Aşamları
Hücre bölünmesi hücrenin iki kısmı olan çekirdeğin ve sitoplâzmanın bölünmesi ile gerçekleşir. Çekirdek bölünmesi Karyokinez Sitoplâzma bölünmesi ise Sitokinez olarak adlandırılmaktadır. Hücre bölünmesi Bitkilerde Orta Lamel oluşumu ile Hayvanlarda ise Ortadan boğumlanarak gerçekleşmektedir.
Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi geçirir. İki mitoz arasında geçen bu süreye interfaz evresi adı verilir. İnterfaz evresinde hücrede beslenme, büyüme, protein sentezi gibi biyolojik olaylar gerçekleştirir. Bu evrenin tamamlanma süresi hücre çeşidine göre değişiklik göstermektedir. Örneğin; Embriyo hücresinde 30 dakikadan az, bakteri hücresinde 20 dakika, maya hücresinde 90 dakika da tamamlanmaktadır. İnterfaz evresi tamamlanan hücre Mitoz bölünme için hazır hale gelmiş olur. Mitoz bölünme Çekirdek bölünmesi ile başlar Karyokinez 4 kısımda gerçekleşir.
- Profaz
- Metafaz
- Anafaz
- Telofaz
Profaz: Kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluştururlar. Her kromozom kardeş kromatit adı verilen iki kromatiten oluşur. Eşlenen kromatin iplikler sentromer bölgelerinde birbirine tutunurlar. Sentrozomlar zıt kutuplara çekilerek iğ ipliklerini oluştururlar. Mitoz bölünmenin en uzun safhasını oluşturan bu safha çekirdek zarı çekirdekçiğin eriyerek kaybolması ve ile son bulur
Metafaz: Kromozomların en çok görüldüğü evredir. Kardeş kromotitler çoğu kez çember şeklinde bazen de karışık olarak ekvatoral düzlem üzerine dizilirler. Diziliş hücre türüne göre değişiklik göstermektedir. Her kromozomun sentromeri belirgin olarak ikiye ayrılır.
Anafaz: Kardeş kromotitlerin ikiye ayrıldıktan sonra sentromerleriyle iğ ipliklerine tutunarak zıt kutuplara doğru harekete geçer. Bu evre kromotitlerin zıt kutuplara ulaşması ile sona erer.
Telofaz: Profaz evresinde eriyen çekirdek zarı yavaş yavaş oluşmaya başlar. Bölünme açısından çekirdek dinlenmeye geçer. Hücre metabolizması aktif hale gelir. Anafaz evresinde kutuplara çekilen kromotitler çekirdek zarının içine girer.
Sitoplâzma bölünmesi (Sitokinez): Hayvan ve Bitki hücrelerinde oldukça farlılık gösterir. Hayvan hücreleri ortadan boğumlanırken bitki hücrelerinde orta lamel oluşur. Boğumlanma ve Lamel oluşumu sonrasında hücre ikiye ayrılır.
Kısaca Mitoz Bölünmenin Özelliklerine Bakacak Olursak;
- Ana hücreden iki yavru hücre oluşur
- Mitoz geçiren hücre tekrar mitoz geçirebilir.
- Tek Hücreli canlılarda üremeyi sağlarken çok hücreli canlılarda gelişme ve onarım (yenilenme) sağlar.
- Mitoz sonucu oluşan yeni hücrenin DNA yapısı ve Kromozom sayısı değişmez.
- Kalıtsal çeşitlilik yoktur.
- Oluşan yeni hücrelerin büyüklükleri farklılık gösterebilir.
Kaynakça
- Doç. Dr. Şerife TÜTÜNCÜ Hücre Bölünmeleri Ders Notları OMÜ
- Sinan, O. & Karadeniz, Ö. (2010). ‘Mitoz bölünme konusunun öğretimi için örnek bir etkinlik’. Elemantary Education Online, 9(3), 1-7.
- Alkan, İ. (2015). Mitoz Bölünme Öğretimi İçin Kavramsal Değişim Odaklı Bir Modelin (Materyal) Geliştirilmesi Yüksek Lisans Tezi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Ana Bilim Dalı Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim Dalı
- Harman, G. (2012). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin mitoz bölünme konusundaki bilgilerinin çizim yöntemi ile İncelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 295-304.
- yunus hacettepe “MİTOZ BÖLÜNME”