Mikoplazma kaynaklı mastitisin özellikleri, her yaştaki inek, laktasyonun herhangi bir döneminde, mikoplazmalara karşı duyarlıdır, özellikle erken laktasyon döneminde memede oluşan ödemin şiddeti nedeniyle duyarlılık daha fazladır. Laktasyon döneminde şekillenen mikoplazma nedenli mastitislerde karakteristik semptomlar şunlardır;
- Tedaviye dirençli ciddi klinik mastitis oranında bir artış vardır, fakat ineklerin genel durumu etkilenmemiştir.
- Birden fazla meme lobunda (bazen 4 meme lobunda) yangı semptomları vardır.
- Mastitisli ineklerde, süt veriminde belirgin ve ani bir düşüş, görülür.
- Memeden gelen süt, sulu-pıhtılı veya kolostruma benzemektedir.
Mikoplazmalara bağlı kronik mastitisli memeden gelen sekresyonun özelliği ise içinde pıhtı veya kumlu olmasıdır. Ayrıca memeden gelen sekresyonlar prulente dönüşebilir ve birkaç hafta sonra sekresyon kesilir ve bazı ineklerin supramammar lenf yumrularında büyüme dikkati çeker.
Resim. M. bovis’e bağlı klinik mastitis şekillenen bir ineğin supramammar lenf yumrularındaki büyüme
Süt verimi devam eden inekler, beklenenden daha az miktarda süt verir ve sütün görünümü büyük oranda normaldir. Mikoplazmalar ile enfekte inekler, ilerleyen günlerde normal süt verimlerine dönebilir, fakat bu inekler kuru döneme enfekte olarak girer ve izleyen laktasyon döneminde M. bovis’i saçmaya devam eder. Bazı inekler ise kuru dönemde M. bovis’i genellikle kendi kendilerine elimine edebilirler.
Sonuç olarak mikoplazmalara bağlı mastitislerde en tipik semptomlar; süt yapımının ani düşmesi, ilgili meme loblarında ağrısız şişlikler ve hastalığın erken dönemlerinde, sulu fibrin ve flakonları içeren sekresyondur.
Korunma
Mikoplazmalara bağlı mastitislerinin tedavisi olmadığından, hastalıktan korunma son derece önemlidir.
Mikoplazma mastitislerinin kontrolünde ilk atılacak adım, sürüde mikoplazma ile enfekte inek olup olmadığının araştırılmasıdır. Bununla birlikte, mastitis önleme programlarında, yeni satın alınan ineklerden bulaşma riskini asgariye indirmek için, inekleri satın almadan önce, sürünün tank sütü kültür sonuçları, somatik hücre sayısı ve bireysel inek somatik hücre sayılarına bakılmalıdır. Şayet bir sürüden inek satın alınacak ise, satın alma kararı, o sürünün tank sütü somatik hücre sayısı ve 2 ay aralıklarla yapılacak mikoplazma kültür sonuçlarına göre verilmelidir.
Hastalığa karşı önlem olarak, yeni doğum yapan inekleri hasta ineklerden ayırmak ve hasta hayvanlarda kullanılan ekipmanları, sağlıklı olanlarda kullanmamak gereklidir. Ayrıca, buzağılara verilen süt, hastalığın sürüler arasında yayılmasına yol açabilir. Enfekte sütü içen buzağılarda pnomöni, eklem yangısı ve orta kulak enfeksiyonu şekillenebilir.
Mikoplazma, tank sütü veya bireysel kültürlerde saptandığında, ilk yapılacak işlemlerden biri, sürüdeki enfekte inek sayısının belirlenmesidir. Daha sonra sürü büyüklüğüne göre bir strateji geliştirilmelidir. Sürü küçük ise, sürüdeki tüm ineklerden karma süt örneği alınarak, bakteriyolojik kültür, büyük sürülerde ise, tank sütünden ve enfekte ineklerden bireysel kültür yapılmalıdır.
Mikoplazma kaynaklı mastitislerin tedavisi yoktur. Çünkü bu mikroorganizmalara karşı antibiyotikler etkisizdir. Bu nedenle enfekte inekler acilen kesime gönderilmelidir. Bu konuda önemli nokta; kesim kararı verildiğinde, bu kararın ekonomik olup olmadığıdır. Çünkü büyük sürülerde çok sayıda ineğin kesimi, her zaman ekonomik olmayabilir. Bu durumda spesifik sürü ayırma planı geliştirilmelidir. Sürü ayırma planı oluşturulduktan sonra sağlıklı ineklerden ayrılan enfekte inekler, en son sağılmalı ve inekler arası bulaşmayı engellemek için maksimum özen gösterilmelidir. Hatta her ineğin sağımından sonra, sağım başlıkları dezenfekte edilmelidir. Sürüde enfeksiyon sürecinin takibi için, bir yıl süre ile tank sütünden haftada bir kültür yapılmalıdır.
Hastalığın tedavisi olmadığından, hastalığın kontrolünde, bu etken ile enfekte inekleri satın almamak en iyi yoldur. Bununla birlikte, şayet düzenli aralıklarla sürüye yeni inek satın alınıyorsa, ayda bir kez tank sütü örneklerinden, mikrobiyolojik kültür yapılmalıdır.
Sürü tank sütünün haftada bir kez mikoplazma yönünden değerlendirilmesi, kontrol önlemlerinin sonuçlarının değerlendirilmesi açısından önemlidir.
Mikoplazmalara bağlı mastitislerde enfekte ineklerin kesimi çok sık önerilen bir seçenektir. Fakat, tüm enfekte ineklerin kesimi, sürü içerisinde enfekte inek sayısının az olduğu durumda endikedir. Enfekte inek sayısının fazla olduğu durumda nasıl bir yaklaşımda bulunulacağı hayvan sahibinin tutumuna, enfekte inek sayısına, portör ineklerin süt verimi düzeyi, reprodüktif durumu ve sürüye yeni satın alınacak ineklerin maliyetleri göz önünde tutularak belirlenmelidir. Ayrıca mikoplazma ile enfekte ineklerin sağımları arasında eldiven giyilmesi ve eldivenlerin sağımlar arası dezenfeksiyonu yapılmalıdır. Mikoplazmal mastitisli ineklerin tedavisi sırasında, yukarda belirtilen özen aynen gösterilmelidir. Şayet herhangi bir mastitis tipi tedavi edilecek ise, tek kullanımlık enjektör veya meme tüpleri kullanılmalıdır.
Mikoplazmalar kontamine ilaç şişeleri, enjektörler ve mastitis tedavisi için kullanılan antibiyotik içeren meme tüpleri aracılığıyla da diğer ineklere bulaşabilmektedir. Bununla birlikte enfekte ineklerden sağım makinası, sağımcının elleri, meme temizliğinde kullanılan bezler ve süngerler bazende direkt çevreden diğer ineklere bulaşma söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle mikoplazma kaynaklı mastitislerin önlenmesinde veya inekler arasında yayılmanın engellenmesinede teat dipping çok önemlidir.
Sonuç olarak, mikoplazmalara bağlı meme içi enfeksiyonların yayılması, iyi bir sağım hijyeniyle asgariye indirilebilmektedir. Bu amaçla meme başları sağım öncesi ve sonrası mutlaka bir dezenfektan solüsyona daldırılmalıdır. Mikoplazmaya bağlı salgınlarda meme başının dezenfeksiyonu için en çok %0.5-1’lik iyot bazlı ürünler önerilmektedir. Bir inekte sağım tamamlanıp, diğerine sağım başlıklarını takmadan önce, sağım başlıkları mutlaka dezenfekte edilmelidir. İnek veya düve satın alınacağı zaman, büyük özen gösterilmelidir. Sürüye yeni katılacak tüm inek ve düveler, sürüye katılmadan önce S. agalactia ve S. aureus için olduğu gibi, mikoplazma grubu mikroorganizmalar yönünden de muayene edilmeli, kültür sonucuna göre sürüye katılıp katılmamasına karar verilmelidir.
Sürü satın alınacaksa, satın alma kararı verilmeden önce, sürü tank sütünden olduğu gibi mastitis şüpheli tüm ineklerden bakteriyolojik muayene yapmak gereklidir.
Prof.Dr. Ayhan BAŞTAN
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı Başkanı
