Lityum Noksanlığı, küçük atom numaralı bir iz element olan lityum (Li), organizmada bulunduğu miktarlara göre biyolojik, farmakodinamik ve toksik etki göstermektedir. Geosphere ( deniz suyu) ve biospherde (kara, deniz, ve tatlı suları) bolluğu bakımından 27. sırada yer almaktadır.
Metabolizması
Fizyolojik seviyede diyetle alınan lityumun metabolik davranışı hakkında bilgi azdır. Tıbbi olarak kullanılan lityum tuzlarının pek çoğunun sindirim sisteminden absorblandığı ve idrarla atıldığı kanısı vardır. Sıçanlara diyetle düşük veya yeterli düzeylerde, örneğin 5, 10 ve 500 ng/g’a kadar lityum verildiğinde yüksek spesifik doku dağılımı gözlenmektedir. Düşük dozda lityum verilmesinde dahi lityum yoğunluğunun iki endokrin bezde (adrenal ve hipofiz) yüksek bulunması, bunların spesifik lityum toplayan organlar olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca lityum noksan diyetle (5-20 ng/g) beslenme durumlarında dahi, kemiklerde yüksek yoğunlukta (100-200 ng/g) lityum bulunması kemiklerin lityum deposu olduğunu göstermektedir.
Farmakodinamik etkisinin anlaşılması ile insanlarda Manic-depressive psychosis‘in (düşkünlük ve yüksek heyecanlılık hali ile seyreden beyinsel bir hastalık) tedavisinde geniş kullanım alanına sahiptir. Lityum tuzları bu tür hastalıklarda başarı ile kullanılmaktadır. Hastalıkların bir kısmında özellikle kadınlara lityum verilmesinin muhtemelen tiroksinin serbest bırakılmasını bloke ederek (durdurarak) tiroidin işlevini depresyona uğrattığı gözlenmektedir. Sıçanlarda lityumun tiroid bezinin radyoaktif iyot alımını (125l uptake) düşürdüğü saptanmıştır.
Lityum Noksanlığı ve Zehirliliği
Birbiri arkasından 27 keçi üzerinde düşük seviyede lityum (3.3 ng/g) içeren diyetle yapılan beş seri denemede ve 24 ng/g lityum saplementi yapılan 28 keçide ilk 180 günde canlı ağırlık kazancı 77 ve 107 g bulunmuştur. Düşük lityum içeren diyetle beslenen hayvanlarda aynı zamanda döl verimlerinin de düştüğü gözlenmiştir. İlk tohumlamada kontrol grup hayvanların % 74’ü gebe kaldığı halde, düşük lityumlu rasyonla beslenenlerin ancak % 50’sinin gebe kaldığı saptanmıştır. Sıçanlarda da düşük (3 – 5 ppb) ve yüksek (500 ppb) lityumlu diyetle beslenenler arasında gelişme ve davranışlar arasında bir fark gözlenmediği halde, düşük lityumla beslenenlerin döl verimlerinde düşme gözlenmiştir. Lityum aynı zamanda sığırların merkezi sinir sistemi hastalığı olan spastik felcinde (Bovine spastic paresis) iyileşme ve beyin yapısının özel kas hareketliliğini sağlamaktadır.
Hayvan denemelerinin ortaya koyduğu gerçek, çiftlik hayvanlarının lityuma gereksinimleri olduğu yönündedir. Lityum analizleri sonucu bulunan değerler arasında ileri derecede farklılıklar bulunduğundan, gereksinim miktarları tam olarak ortaya konulamamıştır. Analiz tekniklerinin gelişmesi ile lityum metabolizması da gelişme gösterecektir.
Lityumun zehirliliği konusunda bilgilerimiz yeterli değildir.
Kaynakça