Koyunun evcilleştirilmesi konusuna değinmeden önce çiftlik hayvanlarında ilk olarak evcilleştirilen hayvanların başında koyun gelir. Mevcut bilgilere göre koyun Yakın Doğuda ve özellikle Akdeniz’in kuzey doğusundaki bölgede evcilleştirilmiştir. Arkeolojik bilgiler, evcil koyunun bundan 10.750 yıl önce Kuzey Irak ‘ta, 9000 yıl önce Anadolu da ve 7000 yıl önce de Mısır da mevcut olduğunu göstermektedir. Avrupa’daki Neolitik Devir insanının evcilleştirilmiş koyuna sahip olduğu kesinlikle bilinmektedir.
Dünyada var olan evcil koyun ırklarının büyük çoğunluğunun Ovis mussimon (Muflon koyunu), Ovis orientalis vignei (Urial koyunu) ve Ovis ammon (Argali Koyunu) isimli yabani koyunlardan kök aldıkları kabul edilmektedir.
Bunlardan Ovis mussimon , yani Muflon koyunu, Sardinya ve Korsika adalarında hala yabani olarak yaşamaktadır. Ovis orientalis vignei , yani Urial koyunu, Anadolu ve Türkistan’da bulunmuştur. Ovis ammon ‘un ise, Hazar Denizi doğusundaki bölgede yabani olarak yaşadığı bildirilmiştir.
Koyunun evcilleştirilmesi bu yabani koyun ırklarının evciltilmesinden sonra bazı evcil koyun ırkları elde edilmiş, bunlar sonradan insan eliyle melezleşmelere tabi tutularak başka koyun ırkları elde edilmiştir. Bu nedenle, bu gün dünyada var olan evcil koyun ırklarının hangisinin hangi yabani koyundan kök aldığını söylemek çoğunlukla mümkün değildir.
Koyunun evcilleştirilmesi aile piramitinde Koyun, Omurgalılar (Vertebrata) gurubunun, Memeliler (Mammalia) sınıfına bağlı Tırnaklılar (Ungulata) takımının, Bovidae familyasına dahil olan Ovis cinsine bağlı bir türdür. Evcil koyunun tür adı Ovis aries ‘dir.
Evcil Koyun Irklarının Sınıflandırılması
Koyun türü içinde birbirinden farklı 200 den fazla koyun ırkı vardır. Bunların büyük çoğunluğu evcil koyun ırklarıdır. Bu koyun ırklarının belli kriterlere göre sınıflandırılması, bunların sistemli bir şekilde incelenmesi ve tanıtılmasında kolaylık sağlar. Dünyada mevcut koyun ırkları (1) yapağı tiplerine, (2) verim yönlerine ve (3) kuyruk yapılışlarına göre sınıflandırılabilir.
1- Yapağı Tiplerine Göre Sınıflandırma
- İnce Yapağılı Koyun Irkları (Merinos, Rambouillet)
- Orta İncelikte Yapağılı Koyun Irkları (Southdown, Shropshire, Ile de France)
- Kaba Uzun Yapağılı Koyun Irkları (Lincoln, Border Leicester)
- Melez Tipte Yapağı Veren Koyun Irkları (Corriedale, Columbia, Targhee)
- Kaba Karışık Yapağılı Koyun Irkları (Akkaraman, Morkaraman, Dağlıç, İvesi, Karayaka, Sakız)
- Kıl Koyunları Y kamerun, Nijer, Senegal)
2- Verim Yönüne Göre Sınıflandırma
- Etçi Koyun Irkları (Southdown, Suffolk, Oxford, Hampshire ve diğer İngiliz etçi koyun ırkları),
- Yapağıcı Koyun Irkları (Merinos, Rambouillet)
- Etçi Yapağıcı Koyun Irkları (Corriedale, Columbia, Targhee, Ile de France),
- Sütçü Koyun Irkları (Doğu Frizya, Lahghe, Sakız, İsrail İvesisi, Sardinya),
- Kürk Koyunları (Karagül),
- Kombine Verimli Irklar (Akkaraman, Morkaraman, Kıvırcık, Dağlıç, Romanov, Fin Yerli irki).
3- Kuyruk Yapılışına Göre Sınıflandırma
- Kısa Kuyruklu Koyun Irkları (Romanof, Fin Yerli Irkı, bazı Kuzey Afrika koyun ırkları),
- Yağsız -Uzun kuyruklu Koyun Irkları (Kıvırcık, İmroz, Karayaka, Merinos, Avrupa etçi koyun ırkları),
- Yağlı Kuyruklu Koyun Irkları (Akkaraman, Morkaraman, Dağlıç, İvesi, Karagül),
- Yarı yağlı kuyruklu koyun ırkları (Sakız, Kamakuyruk),
- Uyluğu Yağlı Koyun Irkları (Tuj, Türki),
Kısa kuyruklu ırklarda kuyruk kısa ve yağsızdır. Yağsız uzun kuyruklu ırklarda kuyruk yağsız olup, tarsus eklemine kadar uzanır. Yağlı kuyruklu ırklarda ise, kuyruk uzun olmakla birlikte, yağlı kuyruğun ağırlığı ortalama 4-6 Kg kadardır. Yarı Yağlı Kuyruklu ırklarda kuyruğun sadece dip kısmında yağ birikimi vardır; kuyruğun alt kısmı ince ve yağsız olup, tarsus eklemine doğru uzanır. Uyluğu yağlı koyun ırklarında ise, kuyruk kısadır; sağrının arka tarafında kuyruğu da içine alan ve arkaya doğru taşan belirgin bir yağ birikimi vardır.
