Koyunların delibaş hastalığı kendi etrafında dönmesi ile ortaya çıkan, parazitik bir hastalıktır.
Halk arasında Koyunların delibaş hastalığı, bazen de dönmeç adı verilen bu hastalık bir köpek tenyası (şerit) olan Taenia multiceps ’in larvasının koyun beynine yerleşmesi sonucunda ortaya çıkar.
Köpeklerde şerit hastalığı yapan parazit olan Taenia multiceps ’in (Multiceps multiceps) yumurtaları dışkı ile saçılır. Koyunların yediği otlara bulaşır. Bulaşık otu yiyen koyun bağırsaklarında açılan şerit yumurtaları vücut içerisinde göç ederek (migrasyon) beyne gider.
Beyinde içi su dolu keseler halinde kistler yapar. Kistler içinde larvalar vardır. Eğer hasta koyunların beyinleri tekrar köpek tarafından yenilirse bu döngü (çember) hiçbir zaman kırılmaz. Yaşam zinciri devam eder. Böylece delibaş hastalığı sürer, gider.
Hastalığa Coenurosis adı verilir. Larva halindeyken etken Coenurus cerebralis adını aldığı için hastalığa Coenurosis adı verilmiştir. Ülkemizde delibaş hastalığı olarak anılan hastalık yabancı literatürde GİD olarak geçer. Merkezi Sinir Sistemi etkilenir. Çoğunlukla beyinde, bazen omurilik, akciğer ve karaciğerde kistler oluşur.
Asıl sebep olan tenyalar (şerit) evcil veya yabani tüm etoburlarda (carnivor) bulunabilir. Larvaların sebep olduğu kistler ise tüm herbivorlarda (otoburlarda= ot yiyenlerde) olabilir. Koyunlarda çoğunlukla ortaya çıkan kistler, sığırlarda, atlarda nadiren oluşabilir.
Coenurus cerebralis zoonotic bir hastalıktır. İnsanların göz veya kaslarına yerleşmiş olduğu vakalar bilinmektedir.
Delibaş hastalığında kendi etrafında dönme dışında, hastalığın evrelerine göre tek taraflı körlük, yürümede düzensizlik, felç, boynun geriye doğru kasılması (opistotonus), diş gıcırdatma gibi belirtiler de görülür.
Coenurosis Nasıl Teşhis Edilir?
Teşhis belirtilere bakarak kolaylıkla konulabilirse de, bazen listeriosis, beyin apseleri, ekinokokların beyin içine yerleşmesi, poliencephalomalacia gibi hastalıklarla karışabilir.
Hastalığa ultrason ile teşhis konulabilir.
Bazı durumlarda hastalığı ostrus ovis (burun kurdu) ile karıştırmak mümkündür. Burun kurdu vakalarında burun akıntısı ön plandadır. Diğer yandan her iki sorun birlikte de olabilir.
Koyunların Delibaş Hastalığı Tedavisi
Hastalığın sürü bazında tedavisi pratikte yoktur. Ancak; çok değerli, damızlık yönü önemli olan koyun, koç tedaviye alınabilir.
Tedavi 2 yöntemle olur. İlk yöntem cerrahi olup, beyin içindeki kese (kist) operasyonla alınır. Diğer yöntem antiparaziter ilaçlar kullanılmasıyla sonuç veren tedavi şeklidir. Praziquantel veya Albendazol etken maddeli ilaçlar yüksek dozda, ilacına ve dozuna göre 6-14 gün kullanıldığında olumlu sonuç verir.
Değerli hayvanlarda tedavi denenebilse de, gerçekten yapılması gereken korumadır. Koruma için tenyanın konakçı ve ara konakçı zincirini kırmak gerekir.
Konakçı olan köpekler, komşu sürülerin köpekleri de dahil olmak üzere şerit (tenya) ilacıyla sistemli olarak ilaçlanmalıdır.
Diğer taraftan kesilen, ölen koyunların beyinleri, başları köpeklerin erişemeyeceği şekilde imha edilmelidir. Gelişi güzel atılan, hastalıklı olduğu için insan tüketimine sunulamayacak beyinler, başlar köpekler tarafından yenilirse tenyanın yaşam döngüsü tekrar kurulur ve delibaş hastalığı bitmez.