Koyunlarda Kazeöz Lenfadenitis hastalığı birçok türde özellikle yüzeysel, kısmen ise viseral lenf yumruları ve iç organlarda kazeifiye apsedasyonla karakterize bulaşıcı bir bakteriyel zoonozdur. Hastalık et, süt, yün ve deri kayıp ve tahribatlara neden olduğu için koyun yetiştiricileri açısından ekonomik öneme sahip bir enfeksiyondur.
Koyunlarda Kazeöz Lenfadenitis hastalığının etkeni fakültatif anaerob, sporsuz, kapsülsüz, hareketsiz, gram pozitif hücre içi bakteri olan Corynebacterium Pseudotuberculosis ‘dir.
Koyunlarda Kazeöz Lenfadenitis Epidemiyolojisi
Kazeöz Lenfadenitis (KLA) koyunlarda dünya genelinde geniş bir coğrafyada endemik olarak görülür. Prevelans olarak koyunlarda keçilere oranla 3-4 kat daha fazla görülür. Ayrıca Corynebacterium Pseudotuberculosis sığır, manda, at, deve, lama, geyik, domuz, kirpi, tavşan ve insanlarda da nadiren hastalığa yol açabilir.
Morbiditesi yüksek, mortalitesi ise düşüktür. Prevalans koruyucu aşılama yapılıp yapılmamasına göre %0-90 arasında değişkenlik gösterir. Ancak ilerleyen yaşla artar. Koçlar dişilere oranla görülmesi daha fazladır.
Hastalığın oluşumunda hijyen, kırkım, sürü yönetimi ve hayvan ithalatı önemlidir. Sürünün enfekte koyunlarla karıştırılması. Kırkım ve banyo şeklinde ki ilaçlamalarda bulaşma riski üst seviyedir. Entansif yetiştiricilik ve deri ıslaklığa neden olan durumlar, gibi sebepler enfeksiyonun yayılmasında rol oynayan başlıca etkenlerdir.
Hastalığın bulaşmasın da, etkenin yüksek derece bulaşıcı, çevre şartlarına ise uzun süre dirençli olması bulaşmanın önemini artırmaktadır. Enfekte hayvanların apse akıntıları, nazal sekresyonları ve dışkıları ile çevresel kontaminasyon oluşur. Bulaşma kontamine materyal hayvanla direkt ve indirekt temasla deri, solunum ve siindirim yoluyla gerçekleşir. Başlıca yol deri yoluyladır. Hasta hayvanların apse akıntıları sağlıklı hayvanların deri temasıyla meydana gelir. İnsektisit banyolarla da bulaşma da olmaktadır. Yüzeysel yaralar deri ile bulaşma da öneme sahiptir. Solunum yoluyla bulaşma daha az öneme sahiptir. Yüzeysel apse olmayıp akciğer apsesi olan sürülerde solunum yoluyla bulaşma daha çok öneme sahiptir. sindirim yoluyla apsenin suyla ağız yoluyla alınıp ağız mukozasına penetre olmasıyla meydana gelir.
Koyunlarda Kazeöz Lenfadenitis Klinik Semptomlar
İnkubasyon süresi 1-6 ay arasında değişen hastalık klinik semptomlar olarak 2 ayrı formda şekillenir.
1 Form: YÜZEYSEL KLA; Yüzeysel lenf yumruları ve nadiren derialtı dokularda şişlik ve 0.5-15 cm çapında apse gelişimi ile karakterizedir. Primer yara enfeksiyonu olarak başlar. Enfeksiyon yeri veya lenf yumrularında yüzeysel değişikler gelişir. Enfeksiyon ya elimine edilir veya lokalize apsedasyonla sonuçlanır. Yüzeysel apseler zamanla büyür ve sayıları artar. Koyunlarda kalın fibröz duvarlı, soğan benzeri katmanlardır ve yeşilimsi beyaz renkli krema veya kazeifiye irin içerir. Apseler zamanla travmatik etkilerle rupture olarak irin akıntısı oluşur. enfeksiyon giriş yeri ve lenfatik drenaja bağlı olarak tüm yüzeysel lenf yumruları etkilenebilir. Genellikle tek lenf yumrusu etkilenir ancak takiben birden fazla da lenf yumrusu etkilenebilir. Apse oluşan bölgelerde yün, kıllarda kayıp ve dökülmeler görülür.
2 Form: VİSRAL KLA; Bu formda enfeksiyonun lenfatik ve hematojen yolla yayılımına bağlı olarak iç organlar ve internal lenf yumrularında apseler gözlenir. Ayrıca karaciğer, böbrek, dalak, meme, uterus, skrotum, beyin, omirilik ve eklemlerde de gözlenir. Bu formda etkilenen organa göre klinik semptomlar değişkenlik gösterir. Sistemik bozukluklara bağlı olarak; halsizlik, gelişme geriliği, inappetens, progresif kilo kaybı, solunum sistemi bozuklukları, kronik nüksedici tympani gözlenir. Ayrıca bazen artritis, mastitis, orşitis, abortus ve interfilite, selülitis, MSS bulguları ve paraliz de gözlemlenebilir.
Koyunlar genellikle viseral KLA yatkın olduğunu bilinmektedir ve koyunlarda hastalık daha şiddetli geçer.
Ayırıcı Tanı
Pyogranülomatoz lezyonlar, yüzeysel apseler ve progresif kilo kaybına neden olan etkenler hastalık göz önünde tutulmalıdır.
Pyogranülomatoz lezyonlar: aktinobasilloz, tüberküloz
Yüzeysel Apseler (KLA): Staphylococcus aeurus, Actinomyces pyogenes, Arcanobacterium pyogenes, Actinobacillus licheniformis, Pasteurella multocida, Pseudomonas aeruginosa ve Streptococcus spp. bağlı apseler. Paraziter çene altı ödemleri ki bunlar Fascola hepatica, Haemonchus spp, salya kistleri, lenfosarkoma ve deri altı aşı uygulamaları.
Viseral KLA; Kronik parazitismus, diş kayıpları, alveoller periodontitis, malnutrisyon, tüberkülosis, paratüberkülosis, irinli pnömoni, pulmunor adenomatosis, ovine plörapnömoni, caprine artritis ensefalitis, tümörler ve scrapie ile karışabilir.
Koyunlarda Kazeöz Lenfadenitis Tedavisi
Etkili sonuç alabileceğimiz bir tedavi yöntemi yoktur. Ancak yüzeysel KLA da lokal apse tedavisi ile kombine parenteral veya lokal antibiyotik uygulamaları yaygın olarak kullanılır.
Apse Drenajı eğerki apse patlamaz veya kaybolmazsa apseyi cerrah, ensizyonla açılır ve boşaltılır ve iyotlu solusyonlarla bölgenin tamamı temizlenir.
Antibiyotik Tedavisi: Antibiyotik kullanımında hem parenteral hem de lokal olarak kullanabilirsiniz.
Paranteral olarak Penisilinler özellikle prokain penisilin iyi sonuç vermektedir. Bunun dışında tulatromisin, rifampin veya eritromisin de kullanılabilir. Rifamisin ve uzun etkili oksitetrasiklin kambinasyonu da uygulanabilir.
İntralezyonel olarak ile Serumla yıkandıktan sonra iyotla da temizlenir ve tulatromisin tek doz apse bölgesine ya da %10 luk formalin uygulaması yapılır.
Korunma
Kazeöz lenfadenitis diğer ismiyle Pseudotuberkülosis den korunma eradikasyon, biyogüvenlik önlemleri ve aşılama ile mümkündür.
1-Eradikasyon; Yüksek insidensi bulunan koyun sürülerinde klinik bulgulu ve seropozitif hayvanların itlafını içerir. Ancak, ekonomik nedenlerden ötürü bunu yapmak ülkemizde maalesef çok zor. Yüksek insidensli olan bölge ve sürülerde aşı uygulaması ile başarıyı artırmak mümkündür.
2-Biyogüvenlik Önlemleri;
- Hastalarla sağlıklılar ayrılmalıdır, hastalar tedavi veya itlaf edilmelidir
- Tedavi alanı ve barınaklar yıkanmalı ve dezenfekte edilmeli,
- Tedavi uygulanan hayvanlarda tam iyileşme sağlanana kadar ayrı bölmede tutulmalı ve sürüye katılmamalıdır
- Tedavi edilen hayvanlar kayıt altına alınmalıdır
- Kullanılan alet ekipmanlar dezenfekte edilmeli ve yakılmalı
- Cerrahi operasyonda yapılan hayvanların gezmesi engellenmeli
- Taşıyıcılar tesbit edilmeli ve gerekli önlemler alınmalı
- Sürüye enfekte hayvanlar katılmamalı
- Aşırı kaşektik hayvanlar itlaf edilmeli
- Hayvanlar lenf yumrularında büyüme açısından 1 ay karantiya alınmalı
- Ektoparaziter banyo işlemleri en aza indirilmeli
- Omuz bölgesinden enjeksiyon yapmaktan kaçınılmalıdır
3-Aşılama; Hastalığın korunmasında toksoid, toksoid+inaktif kombine, canl ve otolog aşılar kullanılabilir. Hastalığın etkin bir tedavi yöntemine olmamasına karşın etkin bir aşı da yoktur. Yalnız aşılama da düzenli ve sürekli yapıldığında iyi sonuç alınmıştır ve sürüden hastalık ari oluyor. Aşılama programı en azından 5 yıl devam edilmelidir ki bana göre hastalık çıkan sürüde sürekli düzenli bir şekilde her sene yapılmalıdır.