Koyunlarda Gebelik Toksemisi, koyunlarda gebeliğin son 6 haftasında rastlanan hipoglisemi, ketonemi, ketonüri, zayıflık ve körlük ile karakterize olan stres, yetersiz beslenme, ikiz veya üçüz gibi çok kuzulu gebeliklerde yavruların hızlı gelişmesinden dolayı, subklinik ve akut seyirli olan metabolizma hastalığıdır. Özellikle entansif koyun yetiştiriciliğinin yapıldığı yörelerde, koyun ırklarına bağlı olmaksızın ortaya çıkmakta ve büyük ekonomik kayıplara neden olmaktadır.
Ketozisin Etiyolojisi
Çoklu kuzulayan veya kuzuları iri olan gebe koyunların glikoz ihtiyacının fazla olmasından ve bu ihtiyacın gerek gıdalarla ve gerekse metabolizma yolu ile karşılanamamasından ileri gelir. Gebe koyunların gebeliğin son 6 haftasında günde en az 800 gr düzeyinde nişasta değerine eşdeğer enerji ve 120 gr proteine ihtiyacı vardır. Gebe koyunların gebeliğin son haftalarda karnında ki kuzuların gelişimleri çok hızlı olduğu için enerji ihtiyacı bu oranla fazla olmalıdır.
Embriyonal dönemde kuzu metabolik yolla glikoz sentezleyemez. Ayrıca doğumdan sonraki ilk günlerde kullanılmak üzere bir miktarda glikoz biriktirmek zorundadır. Bu glikoz plesanta yoluyla anneden karşılanır. Hastalığın oluşumunda diğer etkili faktörler çok yavrulu gebelikte uterusun genişlemesi ve hayvana yeterli gıdanın verilmemesi dolayısıyla glikoz sentezinin azalmasıdır. Koyunlarda glikoz ve glikojen rezevleri düşüktür. Optimal beslenme koşulları altındaki koyunlarda doğuma yakın günlerde idrarda az miktarda keton cisimciği bulunabilir.
Gebeliğin son haftalarda fizyolojik koşullar, çevresel ve beslenme faktörleri karaciğeri ağır metabolik yük altında bırakır. Bu faktörler karbonhidrat metabolizması bozukluklarına predispoze kılmaktadır.
Koyunlarda gebelik toksemisi ortam hazırlayan başlıca faktörler;
- Gebeliğin son 1.5 aylık dönemdeki beslenme şartları
- İkiz, üçüz veya dördüz gibi çoklu gebelik
- İri cüsseli yavruların olması
- Karaciğerin fonksiyonel yetmezlikleri
- Hareketsizlik
- Aşırı yağlanma
- Düzensiz yemleme
- Günde tek öğün yemleme ve uzun bir zaman aralığında yemsiz kalması
- Ağır parazit enfeksiyonları
- Ani hava değişiklikleri
- Soğuğa maruz kalma
- Çok kötü hava şartlarında muhafazalı bir barınağın bulunmaması
- İleri gebeliğe bağlı olarak uterusun rumeni sıkıştırması
- Rumen hareketlerinin kısıtlanması ve bunun sonucunda rumen sindiriminin bozulması olarak sayılabilir.
Koyunlarda Gebelik Toksemisi Klinik Belirtiler
- Hasta koyunlar yürümeye zorlandığında önünü göremeden gitme
- Sabit bir engele çarpma
- Yürürken ön ayak ve boyun üzerine yıkılma
- Suyu yalayarak içme
- Körlük ve şuur bozukluklardan dolayı sürüden ayrılma
- Sürüye takip edememe ve hareket etmede isteksizlik gibi sinirsel semptomlar
- Durgunluk
- İştahsızlık
- Diş gıcırdatma
- Rumen atonisi
- Konstipasyon
- Baş ve boyun kaslardan başlayarak tüm yüzlek kaslarda seyirme
- Dudak ve yüz kaslarında titremeler
- Ayakta dururken başını ve vücudunu sabit bir nesneye dayama
- Başını yukarıya çevirme ve dairevi tarzda dönme haraketleri yapar
Abortus yapan koyunlar çoğunlukla iyileşir. Erken dönemde sezeryanla yavruları alınan koyunların kendiliğinden iyileşmesi dikkat çekicidir.
Solunum havasında aseton kokusunun varlığı, idrar muayenesinin ph 6 ‘nın aşağısına inmesi ve keton cisimcikleri saptanır. Biyokimyasal olarak hipoglisemi saptanır.
Hastalığın Tanısı Nasıl Yapılır?
Hastalığın tanısında özellikle etiyolojik faktörler ve klinik bulgular önemli ipuçları vermektedir. Kesin tanı için kan ve idrarda keton cisimcikleri saptanmasıdır. Kan glikoz düzeyinin ölçümü ve otopsi bilgileri yeterlidir.
Koyunlarda gebelik toksemisi kuduz, listeriosis, looping ill, poliensefalomalasi, coenurus cerebralis ve enterotoksemi gibi hastalıklarla karışabilmektedir.
Ketozisin Tedavisi
Sağaltım için mutlaka Veteriner Hekim ‘inize başvurun. Burada yazılan tedaviler bilgi amaçlıdır. Burada verilen bilgilerle tedavi edilmeye çalışılan hastanın oluşabilecek olumsuz tüm sonuçlar için hiçbir sorumlukluk kabul edilmez.
Koyunlar kaliteli kuru ot ve konstre yem verilir. Deksametazon veya prednizolon gibi glikokortikoid grubu hormonlar glikoneogenetik aktiviteyi artırmak amacıyla kullanılır.
Kan glikoz düzeyini yükseltmek için hipertonik glikoz solüsyonlarının yavaş olarak i.v. verilmesi önerilir. Oral olarak gliserin, propilen glikol ve sodyum propionat gibi maddeler kullanılır. Hastalığın başlangıcında sezeryan operasyonu yapılarak yavrular alınabilmektedir.
Gebelik Toksemisiden Nasıl Korunulur?
Koyunlarda gebelik toksemisine yakalanmaması için yapılması gerekenleri maddeler halinde ifade etmeye gayret edelim;
- Ani yem değişikliği yapılmamalıdır
- Önlerinde devamlı kuru ot bulunmalıdır
- Konsatre yem üç öğüne dağıtılarak verilmeli
- Gebelik son 6 haftasında günlük konsatre yem tüketimi tedricen artırılmalıdır
- Gebe koyunlara besi hayvanlarına mahsus yemler verilmemelidir
- Koyunlar gereksiz yere yağlandırılmamalıdır
- Ketojen etkili yağlı tohum küspelerinin fazla yedirilmemesine dikkat edilmeli
- Kötü kaliteli silaj yemleri verilmemelidir.