Koyun ve keçilerin gangrenli meme yangıları (mastitis) sürülerin önemli sorunlarının başında gelir. Büyük ekonomik kayıplara yol açar. Bunlar içerisinde gangrenli mastitisler ise daha kötü sonuçlara yol açmaktadır.
Gangrenli mastitiste meme dokusunda kan akışı kısıtlanır. Meme mor, mavi bir renk alır. Hatta kararır ve bazen de gangrenli doku diğer dokulardan ayrılarak düşer.
Gangrenli mastitiste koyun ya da keçiler topallamaya başlarlar.
Yabancı literatürde gangrenli mastitise “blue bag” yanı “mavi torba” adını veriyorlar. Kan gitmeyen meme dokusu yıkımlanıyor ve soğuk bir hale geliyor.
Koyun ve keçilerin gangrenli meme mastitis ya da diğer adıyla nekrotik mastitis ile karşılaştığımızda çoğunlukla sebep Staphylococcus aureus ve Mannheimia haemolytica adı verilen hastalık yapıcı mikroorganizmalardır.
Bazen, daha az olmakla birlikte, gangrenli mastitislerde E.coli, koagülaz negatif staphylococlar (KNS) adı verilen Staphylococcus aureus olmayan stafh. bakterileri, örneğin; Staphylococcus haemolyticus da sebepler arasına katılabilir. Nadiren Clostridium perfringensin de sorun çıkardığı vakalar olmuştur. Ancak; 2 önemli mikroorganizma, Staphylococcus aureus ve Mannheimia haemolytica, gangrenli meme yangılarında çoğunlukla karşımıza çıkmaktadır.
Bu iki mikroorganizmanın hastalık yapma güçleri (patojenite) çok yüksektir. Staphylococcus aureus biofilm oluşturan bakteridir. Vücuda çok zarar verir. Staphylococcus aureus ile enfekte koyunların yavruları daha zayıf olurlar. Büyümede geri kalırlar. Meme dokusuna girdiğinde hızla çoğalan Staphylococcus aureus kendisiyle savaşmaya gelen akyuvarlar üzerinde toksik etki yapar (Leucotoxic etki). Sütte somatik hücre sayısını yükseltir. Plasmin enzimi aktivitesini yükselttiği için sütün kalitesi bozulur. Özellikle peynir yapımında sorunlar ortaya çıkar. Erken bozulma, acılaşmış tad gibi problemlere yol açar.
Gangrenli mastitise yol açan diğer bakteri Mannheimia haemolytica da meme dokusuna yerleştiğinde toksin salgılayarak (Leucotoxic etkisiyle) akyuvarları öldürür. Hızla meme dokusunda çoğalarak nekroza (doku yıkımlanmasına) yol açar.
Pasteurella haemolytica (Mannheimia haemolytica) koyun ve keçilerde önemli bir mastitis etkenidir. Bulaşma solunum yolu enfeksiyonu geçiren kuzu veya oğlaklar sebebiyle olmaktadır.
Kuzu ya da oğlakların boğaz bölgesine, bademciklerine, ağızlarına yerleşen Mannheimia haemolytica etkenleri emme sırasında annelerine bulaşıyor. Meme dokusunda hızla çoğalan Mannheimia bakterileri akyuvarlara leucotoxic etkileriyle imha ederek hayvanın savunma gücünü kırıyor. Şiddetli bir mastitise yol açıyor. Meme dokusunun yıkımlanması sonucunda “gangrenli mastitis” dediğimiz meme yangısı ortaya çıkıyor.
Koyun ve Keçilerin Gangrenli Meme Yangıları Tedavisi ve Korunma
Gangrenli mastitisin tedavisi, ancak çok erken antibiyotik ve yangı giderici ilaçlarla müdahale edildiğinde, mümkün olabilir. Çoğunlukla tedaviden olumlu sonuç alınamaz. Zaten Staphylococcus aureus’a karşı etki edebilen antibiyotikler neredeyse hiç kalmamıştır. En doğrusu koruyucu hekimlik uygulamalarıdır.
Koruyucu hekimlikte ilk akla gelen kuru-temiz ortamdır. Sıkışık, kalabalık, pis ve ıslak ortamlar mastitise yatkınlık oluşturur. Ayrıca besleme hataları, özellikle enerji yetmezliği ve izmineral eksiklikleri olan annelerde mastitis görülme sıklığı artmaktadır.
Pasteurella (Mannheimia haemolytica) mastitislerinin koruyucu hekimliğinde en önemli nokta kuzu ve oğlakların solunum yolu enfeksiyonlarına karşı aşılanmalarıdır. Kuzu ve oğlakların solunum yolu enfeksiyonlarından korunmaları aynı zamanda annelerine emme esnasında mastitis etkenlerini (Mannheimia haemolytica) bulaştırmalarını önleyecektir.
Staphylococcus aureus ve diğer staphylococlar için koruyucu hekimlik, yukarıda yazdıklarıma ek olarak, sağımcıların eldiven kullanması ile mümkün olur. Sağımcıların elleri bulaşmaya yol açar. Kesinlikle eldiven kullanmak yararlı bir uygulamadır. Tabii ki aşılama yani mikroorganizmalarla vücudu tanıştırarak hayvanın hazırlıklı olmasını sağlamak koruyucu hekimlik yönünden faydalı uygulamalardan biridir.