Koyun ve Keçilerde körlük, körlük beyinde, gözde ve göz sinirinde olan hasarların sonucunda ortaya çıkan bir belirtidir. Koyun ve keçilerde körlüğün belirti olarak ortaya çıktığı hastalıkları sıralayalım;
PEM (Polioencephalomalacia), Entropion, Scrapie, gebelik toksemisi, zehirli bitkiler, delibaş hastalığı (Coenurosis), aşırı burun kurdu (Oestrus Ovis), pembe göz, Listeriosis, Enterotoksemi (Klostridyum perfringens enfeksiyonu), A vitamini eksikliği, Katarak, Agalaksi, Toksoplazmoz, Mavi Dil Hastalığı, Sınır hastalığı (Border Disease), göz kanseri (Neoplazi).
Ayrıca göze yabancı cisim batması, özellikle otların ve bitki tohumlarının göze girmesi, tozlu meralar, gözdeki apse, kanama ve travmalar körlük sebebidir.
Körlük gözün bulutlanması şeklinde karşımıza çıkabileceği gibi, bakar körlük şeklinde de (Amaurosis) olabilir.
Rafoxanide ve Closantel etken maddeli antiparaziter ilaçların aşırı dozda verilmesi genellikle bakar körlük (amaurosis) ile sonuçlanır. Retinal dejenerasyona sebep olan hastalıklar körlük belirtisiyle karakterizedir. Örneğin; kanser, listeriosis, toksoplasmosis ve mavi dil hastalığı.
PEM (Polioencephalomalacia) B1 vitamini noksanlığı sebebiyle meydana gelen sinirsel bir hastalıktır. Ya B1 vitamini eksiktir ya da B1 vitamini kullanımını engelleyen sebepler vardır.
Scrapie koyunların spongiform ensefalopatisi (süngerimsi beyin hastalığı) olup, sinirsel belirtilerle kendini gösterir.
Zehirli bitkilerden akyıldız (ornithogalum) ve ölmez otu (ölmez çiçek, altın otu = Helichrysum) körlüğe yol açarlar.
Entropion göz kapağının göze doğru (içeriye doğru) kıvrılmış olmasıdır. Göz kapağı ve kirpikler gözü sürekli irkilttiğinden bir süre sonra göz yangısı ve keratit şekillenir. Giderek durum körlükle sonuçlanır. Entropion sürülerin kalıtsal bir sorunudur. Oestrus Ovis’in (burun kurdu) aşırı miktarda olması körlük sebebi olabilir.
Delibaş hastalığı (Coenurosis) bir köpek tenyasının küçükbaşlarda yaptığı beyin hasarıdır. Belirtilerinden biri de körlüktür.
Pembe göz hastalığı gözdeki Klamidya ve mikoplazma enfeksiyonudur. Göz önce bulutlanır ve tedavisi gecikirse körlük baş gösterir.
Enterotoksemi Klostridyum perfringens enfeksiyonu olup, öldürücü bir hastalıktır. Bazen koyun ve keçiler ölmeyip, ataksi, dönme ve körlük gibi belirtilerle karşımıza çıkabilirler.
Listeriosis Listeria monocytogenes adı verilen mikroorganizmanın oluşturduğu bir hastalıktır. Çoğunlukla bozuk silajın sebep olduğu sinirsel belirtiler ve körlük ile karakterizedir.
A vitamini eksikliği, bu vitaminin alımında veya vücudun yararlanmasında oluşan sorunlarla birlikte ortaya çıkar. Fosfor, E vitamini ve Çinko eksiklikleri; Beta Karotenin A vitaminine dönüşümünü engelleyen faktörler A vitamini eksikliğine ve körlüğe yol açar.
Katarak bazı ırklarda, örneğin; Angora keçilerinde kalıtsaldır. Çoğunlukla travma sonucunda ortaya çıkan göz yangıları sonucunda şekillenir.
Gözle ilgili olarak bu arada Periorbital Egzama’dan da söz edelim. Gözün çevresinde egzama ile karşımıza çıkan bu hastalığın sebebi Staphylococcus aureus’tur.
Sınır hastalığı (BD = Border Disease) virus etkenli bir hastalıktır. Özellikle kuzularda körlük bu hastalıktaki belirtilerden biridir.
En önemli körlük sebebi Mycoplasma agalactiae tarafından oluşturulan kontagiyöz agalaksi hastalığıdır. Memelerde, gözlerde, eklemlerde ve akciğerde hastalık yapar. Belirtilerinden biri de körlüktür.
Koruyucu Hekimlik
B1 ve A vitamini eksikliklerine meydan vermemek şarttır. Bu vitaminlerin hayvanlara verilmesi, asidozun engellenmesi koruyucu hekimlik yönünden önemlidir. Antiparaziter ilaçlardan Rafoxanide ve Closantel’in hatalı olarak veya kazaen yüksek dozda kullanılmaması gerekir.
Zehirli bitkiler biliniyorsa onların bulunduğu otlak çayır ve meralarda hayvanlar otlatılmamalıdır.
Entropion’un kalıtsal olarak sürüde yayılmasını önlemek için yavrularının göz kapağı içine dönük olan anaçlar sürüden çıkarılmalıdır.
Enterotoksemi için sistemli olarak aşı yapılmalıdır. Hayvanlar tozlu, rüzgârlı, batıcı tohumlar olan meralardan uzak tutulmalıdır.
Listeriosis’in önlenmesi için kesinlikle bozuk silaj verilmemeli, silajın yapımından başlanarak doğru işlemlerin sırasıyla takip edilmesi sağlanmalıdır.
Mavi dil hastalığı için aşılama dışında yapılacak bir şey yoktur. Sinek mücadelesi pratik ve başarılı olmayacak bir yöntemdir. Aşılama ihmal edilmemelidir.
Kontagiyöz agalaksi için koruyucu hekimlik aşılama ile mümkün olur.
Yemlere Çinko, Fosfor, Selenyum, E vitamini, A vitamini katılması geçerli bir koruyucu hekimlik uygulamasıdır.
Gebelik toksemisinin önlenmesi; özellikle birden fazla yavru beklenen annelerin enerji yönünden doğru beslenmesi ve yemlere Niasin katılmasıyla önlenebilir.
Koyun ve Keçilerde Körlük Nasıl Tedavi Edilir?
B1 ve A vitamini enjeksiyonları tedavide kullanılabilir. Pembe göz hastalığında Tylosin ve Oksitetrasiklin etken maddeli antibiyotikler yararlıdır. Listeriosis’te erken safhada enrofloksasin etken maddeli antibiyotikler yararlı olabilir.
Göze püskürtülen Oksitetrasiklin etken maddeli ilaçlar veya sürülen merhemler Keratitis, Keratokonjunktivitis, travma gibi olaylarda tedaviye katkı sağlar.
Burun kurdu tedavisinde İvermektin etken maddeli ilaçlar kullanılır.
Coenurosis’in (delibaş hastalığının) köpeklerde tenya (şerit) tedavisi ile koruyucu hekimlik önlemleri alınmalıdır. Ancak; bu konuda başarısız olunduğunda koyunlarda uzun süren, pahalı ve uğraştırıcı bir tedavisi vardır.
Koyun ve keçilerde körlük söz konusu olduğunda, yukarıda sayılan hastalıklar diğer belirtileriyle birlikte değerlendirilmeli, gerekirse laboratuvar muayenelerine başvurularak ayırıcı tanıya gidilmelidir.