Kitap biti, herkesin ismini ilk duyduğunda bit zannettiği ama aslında bite benzediği için bu ismi alan bir insekttir. Diğer isimleri Book-lice, Bark-lice dır.
Psocoptera takımında olan insektlere yaygın olarak “psocid” denir, bunların ağaç gövdelerinde ve dallarında yaşayanlarına “kabuk biti”, kitaplarda ya da iç mekanlarda yaşayanlarına “kitap biti” de denir. Dünya çapında çok çeşitli karasal ekosistemlerde bulunan, bugüne kadar 10.000’e yakın türü tanımlanmış bir takımdır. Kitap bitinin, eski zamanlardaki varlığı günümüzde Almanya, Rusya, Kansas, Avustralya, Çin vs. birçok ülkede bulunan Baltık Kehribarı ile fosilleşmiş halde bulunmasıyla tespit edilmiştir ve bu kalıntılarla Permiyen döneme kadar varlıklarının ulaştığını düşünülmüştür. Baltık kehribarı ile fosilleşmiş olanların insanlar tarafından takı olarak kullanılmak istemesi ilgi çekiciliğini arttırmış ve bu alanda yapılan çalışmalar artmıştır.
Kitap Bitinin Morfolojisi
Morfolojik olarak; boyları 4-7 mm arasında değişir. Genellikle uzunca silindir şeklinde veya kısa, tıknaz vücut yapısına sahiptir. Başlarında uzun ve ipliksi (15- 20 segmentli)) şekilli antenleri vardır. Gözler genellikle büyük ve yuvarlak şekilde görünür, görüş açıları çok yönlüdür. Çiğneyici ağız yapısına sahiptir ve bu özellikle bitlerden ayrılırlar. Maxillar palb segmentlidir. Maxillada dar yapıda bir lacinia vardır, bu yapı karakteristiktir ve tabakalardan yiyecekleri sıyırmayı sağlar. Bazı türler kanatsızdır, bazıları kanatlıdır bu türlerde de 2 çift kanat bulunur. Kahverengi veya gri renkte görünebilirler. 3 çift bacakları bulunur, arka bacakları öndekilerden uzundur. Coxae üzerinde “Pearman organı” bulunur ancak bu organın işlevi halen bilinmemektedir bir çeşit duyu organı olduğu ileri sürülmektedir. Karın, dokuz segmentten ve üç loblu terminal bölgeden (telson) oluşur: dorsal olan epiprokt ve lateral olan paraproktlardır.
Dorsal bazal bölgede genellikle, her biri gömülü rozet benzeri yuvadan yükselen uzun kıllar içeren iyi tanımlanmış bir alan (duyusal alan) bulunur. Bu kıllara “trichobothria” adı verilir. Erkek cinsel organı bir hipandrium (erkek subgenital plaka) ve bir fallozom (çiftleşme aygıtı) içerir. Hipandrium, fallozomun yerleştirildiği bir boşluğu tanımlayan 9. segmentin bir genişlemesidir. Hipandrium, hafif dışbükey ve zayıf sklerotizeden kuvvetli dışbükey ve skleroze olabilecek kadar değişen geniş bir kalkandan değişir ve farklı türlerde apofizler taşır. Fallozom; endophallus, paramerler ve aedeagustan oluşur. Dişi cinsel organları, türlerin çoğunda, bir subgenital plaka, 8. segmentten (ventral valvüller) bir çift gonapofizden oluşur, 9. segmentten iki çift gonapofiz (dorsal kapakçık ve dış kapakçık), 9. segmentin spermapore etrafındaki modifikasyonları ile “spermateca” veya “receptaculum seminis” oluşur. Subgenital plaka, 8. segmentin bir uzantısıdır; genellikle apikal kenarı yuvarlatılmış geniş, geniş bir plakadır. Bununla birlikte, birçok grupta “yumurta kılavuzu” olarak adlandırılan belirgin bir medyan arka lob mevcuttur.
Kitap Biti Biyolojisi
Kitap biti Biyolojisinde; erkek psocid çiftleşmeden önce dişinin bir çeşit dans ile ilgisini çeker. (Kur Dansı) Bu dans 2-20 dk arasında devam edebilmektedir. Ardından dişi psocid erkeği kabul eder ve çiftleşme gerçekleşir. Çiftleşme süresi türlere göre farklılık göstermektedir. Dişiler, tek tek ya da paket halinde (20-130) yumurtalarını dış ortama bırakmaktadır, yumurtalar basit, uzun, oval ya da mikropil içermeyen silindir şeklinde olabilmektedir. Yaşam siklusları 6 evrede gerçekleşir. Yumurta, larva, birden fazla nimf safhası, ergin (pupa safhası yoktur). Yumurtadan çıkma, pronimfin ön bölgesinde özelleşmiş bir oviruptor yardımıyla gerçekleştirilir. Bazı psocid türleri partenogenez ile de çoğalabilir.
Habitat olarak ağaç kabuklarını, yapraklarını, taş altlarını, kuş, karınca, bazı kemiricilerin yuvalarını, mağaraları, kitap ve kâğıt aralarını, çöp yığınlarını, yeni inşa edilmiş evleri, nem oranı yüksek odaları, bodrum katlarını tercih etmektedir.
Her çeşit bitkisel ve hayvansal atıklar, algler, likenler, funguslar, polen tozları, tohumlar ve ağaç kabukları gibi maddelerle, bazıları kitap ciltlerini ile, bazıları un, yemek artıkları ve benzeri maddeler ile beslenirler.
Psocoptera takımı, üç alt takımdan oluşur bunlar: Tragiomorpha, Troctomorpha ve Psocomorphadır. Bu takımlar içerisinde ülkemizde en yaygın olarak görülen aileler Trogiidae, Liposcelididae, Lachesillidae’dir. En yaygın türler ise Trogium pulsatorium, Liposcelis bostrychophila, Lachesilla pedicularia’dir.
Kaynaklar
- Bark-Lice, Book-Lice or Psocids (Psocoptera), Arturo Baz, Encyclopedia of Entomology
- Psocoptera – Barklice and Booklice , Ruiqian Wang, Yunzhi Yao, Dong Ren, and Chungkun Shih ,
- doi.org/10.1002/9781119427957.ch15