Kazlarda Üretim

Kazlarda üretim için üç yöntem kullanılır. Bunlar seleksiyon, çiftleştirme ve suni tohumlama yöntemi ile yapılır.

Seleksiyon

Kazlar başlıca et için kazlarda üretim amacıyla yetiştirildikleri için oluşturulmak istenen damızlık sürü umulan genetik kabiliyet yönünde kompakt, etli bir vücutla hızlı büyüyen ve erken gelişen palazlar elde etme yönünde yapılır. Düşük fertiliteyi önlemek için damızlıkların aşırı yağlanmaları veya aşırı büyümeleri önlenmelidir. Yumurta üretimi için seleksiyon yapıldığında kayıtlar oldukça değerli olup, hangi dişilerin sürüden atılacağı konusunda karar verilmesini sağlar. Tablo-57’de yaygın olarak kullanılan ticari kaz ırklarının yıllık yumurta verimleri gösterilmiştir.

Bazı Ticari Kaz Irklarının Yıllık Yumurta Verimleri

Kazların prodüktif ömürleri diğer kanatlılardan daha fazladır. Bir yaşlı kazlar damızlık olarak kullanılabilir fakat fertilite, kuluçka randımanı ve civcivlerinin yaşama gücü genellikle düşük olur. Evcil kazlar iki yaşında damızlıkta kullanılırken Kanada ve Mısır kazları genellikle üç yaştan önce prodüktif olmazlar. Erkeğin dişilerden daha yaşlı olması pratik olarak iyi sonuç verir. Damızlıklar çiftleştirilmeden önce en az bir yaşında olmalıdır. Bazı ülkelerde kazlar iki yaşına gelinceye kadar çiftleştirilmez. Dişi kazlar 8-10 yaşına kadar damızlık olarak elde tutulabilirler ve bazılarının 20 yıl kadar prodüktif oldukları bildirilmiştir. Erkek kazlar ise, 2-5 yaşları arasında damızlık olarak en iyi çağlarındadır ve 6-7 yaşında damızlıktan çıkarılırlar. Damızlıkların elde tutulma süresi performanslarına bağlıdır. Damızlık sürünün dört üreme sezonu sonrasında yenilenmesi gerekebilir.

Yaklaşık 50 kadar evcil kaz ırkı mevcuttur. Bu ırkların bazılarında başarılı bir üreme programı sağlamak için bir erkeğe verilecek dişi sayısı: Toulouse, Embden, Afrika kazında; 2-3, Sebastopol, Pilgrim, Buff, Pommeranian, Roma kazında; 3-4, Çin kazında; 4-6, Kanada ve Mısır kazında; 1 adettir. Tek eşli olanlar dışında, kazlar yaşlandıkça monogamik olma eğilimine girerler. Eş değiştirme kolay değildir. Erkeği yeni dişilere alıştırmak için dişiler 3-4 hafta süreyle erkekten ayrı bir yere konur ve daha sonra bir araya getirilirler.

Çiftleştirme

Bir erkek kaza verilecek dişi miktarı ırka göre farklılık gösterir. Kazlar üreme mevsimi başlamadan en az bir ay önce çiftleştirilmeye başlanmalıdır. Ağır ırklarda bir erkek için üç dişi ve Çin ırkı gibi hafif ırklarda ise, bir erkeğe beş dişi verilmelidir.

Kazlar eş seçiminde selektif olup, başarılı bir çift oluşturulmuşsa yaşam boyu birlikte olmalarına izin verilmelidir. Kazlara eşlerini seçebilme imkânı tanınmışsa gereksinilen sayıdan daha fazla dişi kaz erkek kazla birlikte bir kümese kapatılarak eşlerini seçme ve haremini oluşturması sağlanır. Oluşmuş bir çifti veya haremi bozma işlemindeki / huzursuzluğu önlemek için ayrılan çiftler birbirlerinden mümkün olduğunca uzaklaştırılmalıdır aksi taktirde tekrar birbirlerini bularak diğer kazlara karşı kayıtsız kalırlar.

Damızlık amaçlı olarak yetiştirilen erkek kazlar bir arada büyütülürse daha az kavga eder. Kazlarda çiftleşme bazen güç olur ve erkek çiftleşmek istemeyebilir. Bu durumda sürünün fertilite ve kuluçka randımanı azalır. Bir erkek kaz sürüdeki bütün dişilere ilgi gösteriyorsa muhtemelen hepsi ile çiftleşiyordur.

Çiftleşmenin başarısını test etmek için erkek kaz bir süre için dişi/dişilerden ayrılır ve bu sırada gösterdiği reaksiyon izlenir. Eğer erkek bu duruma razı olur ve dişi/dişilere karşı ilgi göstermezse o dişi veya dişilerle çiftleşmiyor demektir. Bunun tersine, eğer erkek bu durumda sinirli görünüyorsa muhtemelen o dişi veya dişilerle çiftleşiyor demektir. Zorlamalı bir aile oluşturulmak istendiğinde erkek dişilerinden ayrılmalı ve yeni dişiler erkeğin daha önceki haremine katılarak dişilerin birbirlerine alışmaları sağlanmalıdır. Birkaç gün sonra aynı erkek oluşturulan bu yeni sürüye geri verilirse bu erkek bütün dişileri kabullenerek çiftleşir.

Sürü içi çiftleştirme pratik olmakla birlikte erkekler arasında kavgalar olabilir. Ancak bu kavgalarda ciddi yaralanmalar olmaz. Zorbalar ve sürekli olarak sürüye karşı zorbalık yapan erkekler sürüden ayrılmalıdır. Aksi taktirde sürüdeki infertil yumurta oranı artar. Bir yaşındaki erkekler genellikle çiftleşme sırasında iki yaşındaki erkeklerin harcadığı zamanın yarısını harcar. Fekondasyon genellikle kazlar beş yaşına gelinceye kadar yaşla paralel olarak artar. Küçük cüsseli ırkların erkekleri iri cüsselilere oranla daha fazla sayıda dişi ile çiftleşir.

Kazlarda Üretim de Suni Tohumlama

Ağır kaz ırklarında erkekler üçten daha fazla dişi ile başarılı bir çiftleşme yapamadıklarından, kazlar mevsimsel üremeye sahip kuş türü olduğundan ve damızlıklar fazla miktarda yem tükettiklerinden bir sürünün çiftleştirilme maliyeti oldukça yüksek olabilir. Kazlarda suni tohumlama tekniği günümüzde başarı ile kullanılmaktadır. Suni tohumlama tekniğinin kullanımıyla sürüde daha az sayıda erkek olur ve yemden tasarruf edilir. Suni tohumlama ile yapılan bir tohumlamanın ardından dişiler 10 gün boyunca fertil yumurta yumurtlar. Erkek kazlardan üç gün ara ile sperm toplanır. Bir erkekten toplanan sperm ile 12 dişi başarılı bir şekilde tohumlanabilir. Dişiler altı günde bir tohumlanır.

Kaynak: Kanatlı Beslenme Dinamiği ve Biyogüvenlik, Doç Dr. Ö. Hakan Muğlalı, Minpa Matbaacılık, Bolu 2001, 268-270.