Kanatlılarda Nekropsi Yöntemleri

Kanatlılarda Nekropsi Yöntemleri

Nekropsi uzun yıllar kanatlı hayvanların sorunları ile pek fazla ilgilenilmemiş olmasında bu tür hakkındaki bilgi yetersizliğinin rol oynadığı düşünülebilir. Oysa memeli hayvanlar ile kanatlılar arasında farklılıktan çok benzerlikler vardır. Bir civciv ile köpek arasındaki farklılık, bir kedi ile at arasındakinin benzeridir. Bu nedenle de hayvan türleri arasındaki ayrıcalıkların iyi bilinmesi zorunludur.

Kanatlılarda dokulardaki morfolojik değişikliklerin değerlendirilmesinde, normal varyasyonlar ve lezyonların ayırt edilmesi kadar postmortal dekompozisyon ve agonal değişikliklerin de göz ardı edilmemesi gerekir. Kanatlılarda doku reaksiyonlarındaki  komponentler memelilerdekinden biraz farklıdır. Örneğin; kanatlılarda yangısal değişiklikler, genellikle irinli olmaktan çok fibrinlidir. Yine apseler yerine granulomlar daha fazla şekillenir. Yangılarda da nötrofiller yerine heterofiller hakim olur. Bunun dışında temel sellüler reaksiyondaki tablo memelilerdekine benzer ve hastalıklardaki morfolojik farklılıklar kolaylıkla birbirinden ayrılabilir.

Üzerinde durulması gereken bir konu da, özellikle pet kuşlarda uygun bakım ve besleme koşullarının tam olarak bilinmemesidir. Ayrıca hasta yüzdesi ve ölümlerinin, bu konuda bilgilenmemiş hekimler elinde çok daha yüksek olabileceği de düşünülmelidir. Birçok olguda da sadece nekropsi ile tanı konulabileceğini ve bunun uzun laboratuvar sonuçlarını beklemekten daha kolay olduğunun da bilinmesi gerekir. Ancak yeni ithal edilen veya üretim merkezlerinden getirilen kadavraların nekropsileri yapıldıktan sonra ayrıntılı araştırma için yetkili laboratuvara gönderme tercih edilmelidir. Bu nedenle veteriner hekimlik eğitimi gören adayın, kanatlı hayvan vücudunun anatomisini ve temel nekropsi bilgi ve yöntemini bilmesi gereklidir. Böylece verileri daha iyi değerlendirerek tanıda doğru sonucu yakalayabilecektir.

Ötenazi

Tavuk hastalıklarında şüpheli olayların aydınlatılması için yalnız ölenlerin değil; hastalığın çeşitli evrelerini gösteren ve sağlıklı görülen hayvanlardan birkaçının da doğru bir seçimle ayrılıp ötenaziden sonra nekropsilerinin yapılması gerekir. Bu şekilde bulgular ayrıntılı incelendiği gibi laboratuvara da yeterli örnekler gönderilebilir. Dolayısıyla kanatlılardan tavuklarda ötenazinin yeri daha önemlidir. Yalnız kanatlılarda ötenazi yapılmasında her koşulda uygulanabilecek tek bir yöntem yoktur.  Bu işlemde aşağıdaki değişik yöntemlerin biri seçilir..

1. Gaz (inhalasyon) yöntemi: Kanatlı, uygun büyüklükte bir kaba konur. Nu yöntemde küçük kanatlıları (civciv) öldürmek için kabın içine eter ya da kloroform ile sature edilmiş pamuk yerleştirilir. Daha büyük kanatlılarda (tavuk) ise karbondioksit tankına bağlı bir boru ile gaz kabın içine verilebilir. İçinde en fazla % 1-2 oksijen olan argon gazı da civcivlerde 3 dakikada % 100 ölüm oluşturur. Haloten ise hem kuşlar ve hem de hayvan sahibi için tercih edilir, yalnız çok pahalıdır.
2. Enjeksiyon yöntemi (yüksek dozda anestezik maddelerle anestezi): Barbitürarların intrakardial veya kanat venine intravenöz (0.3 ml/kg), intramuskuler, intraperitoneal ve oral olarak verilmesiyle ötenazi yapılabilir. Hızlı bir yöntemdir. Ancak dokularda artefakt şekillenmemesi için minimum doz verilmelidir. Femoral arterlerden enjektörle kan alınarak akciğerlerde artefakt şekillenmeksizin de ölüm gerçekleştirilir. Direkt olarak kalbe veya kanat venasına 10-25 cc hava verilirse,hava embolisi sonucu yine hızlı bir ölüm şekillenir. Ancak bu son yöntemde ölüm öncesi konvulsiyon fazla olduğundan tercih edilmez.
3. Servikal vertebraların dezartikulasyonu: Civciv gibi küçük cüsseli kanatlıların ötenazisinse en sık kullanılan basit ve çabuk bir yöntemdir. Bunun için hayvan sol elin avuç içine alınır, bacaklar ve erişildiği kadar da kanatlardan tutulur. Baş, sağ elin avuç içine alınır. Başa yakın olarak baş parmakla enseden, işaret ve diğer parmaklar ile de alta mandibulanın gerisinden, boyundan kavrnır. Bu pozisyonda bacak ve baştan çekilerek boyun gerdirilir. Bu esnada sağ el, bilekten aniden ve kuvvetli bir hareketle bükülür ve baş geriye doğru döndürülür. Böylece boyun disloke olur ve M. Spinalis kopar. İşlem uygun yapılmazsa deri parçalanmaz ve baş kopmaz. Dezartikulasyon bölgesinde, kan damarlarının kopmasıyla deri altında hematom şekillenir. Kan akciğerlere kaçarak hemorajik artefakta neden olabilir. Femoral bölgede kanama, beyin damarlarında konjesyon şekillenir. Bu son durum özellikle sinir sistemi incelemelerinde yanılgıya sebep olur. Ufak kuşların servikal vertebraları, büyük bir makasın kolları arasında zilerek de ötenazi yapılabilir. Genç bir civcivin boynu, keskin bir masa kenarına kuvvetlice bastırılarak da kırılabilir. Bu işlem baş ve işaret parmakları arasında boynun sıkıştırılmasıyla da gerçekleştirilebilir.
4. Dokapltasyon: Bu, küçük hayvanlarda keskin makas veya tavuklarda bıçak ile boynun kesilmesiyle yapılan ötenazidir. Bu yöntem beyin parankiminde kanama, konjesyon gibi artefaktları da önler. Aynı zamanda boyun test tüpünün içine sokularak serolojik yoklamalar için rahatlıkla kan alınabilir.
5. Elektrik akımı: Elektrik akımı, memeli hayvanlar gibi kanatlı hayvanların ötenazisinde de çabuk ve etkili bir yöntemdir. Bunun için elektrotlar ibik ve kloaka çevresine yerleştirilir ve 220-110 V elektrik akımı verilir. Bu yöntemde hayvan fazla çırpınmaz, toz kaldırmaz ve kursak içeriğini çıkarmaz. Agonal hemorajiler daha azdır.

Nekropsi öncesi hayvanın tüyleri kadavraya yapışmaması ve çevreye dağılmaması için dezenfektan veya yoksa deterjanlı bir solüsyon ile ıslatılır. Bu işlem aynı zamanda enfeksiyonlara karşı bir önlem olarak da düşünülür. Enfeksiyöz hastalıklarda ayrıca nekropsi masasının dezenfektan solüsyonla ıslatılması da yerinde olur.

Civciv, güvercin gibi küçük yapılı kanatlılar nekropsi masasına yerleştirilen mantar veya tahta tabla üzerine yatırılıp, kanat ve ayaklarından raptiye veya toplu iğne ile tutturulur. Böylece kadavranın kayması önlenerek nekropside kolaylık sağlanır.

Nekropsi Pozisyonu

Kanatlı nekropsileri daime sırt üstü pozisyonda yapılır. Hayvana, kaudali nekropsi yürütücüsüne gelecek ve başı onun tersi yönde uzanmış vaziyette bir konum verilir.

Derinin Yüzülmesi ve Bacakların Ayrılması

Deri çoğunlukla vücut boşluklarını açmak amacıyla yüzülür. Yüzülme sırasında tüylerin dağılıp nekropsiyi güçleştirmemesi için yukarıdaki önlemlerin alınmasına gereğince uyulmalıdır.

Hayvanın cüssesi de dikkate alınarak derinin yüzülmesinde önerilen yöntemler, pratiklik sırasına göre aşağıdaki şekildedir.

1-Yöntem 

Bu yöntemde:

• Bacaklar dorso-laterale doğru çekilip gerilir. Her iki yandaki inguinal bölgeyi örten gevşek deri kısmı önden arkaya doğru kesilir. Her bir bacak koksa-femoral ekleme yakın femur bölgesinden sıkıca kavranıp öne, arkaya ve dışa doğru döndürülerek femurun başı, asetabular bağlantılarından ayrılıp koksa-femoral eklem çözülür. Bacakların derisi medialden kesilir.
• Ventralde, kloakaya yakın olarak karın duvarını örten deri üzerine transversal bir kesit atılır.
• Bu transversal kesitten başlayarak karın, göğüs ve boyun derisi median hat boyunca, sternum üzerinden larinkse kadar makasla kesilir.
• Deri,yapılan bu median ensizyondan sırta ve boyunda dorsale doğru genelde küt bir şekilde yüzülerek ayrılır.
• Marek hastalığı gibi olgularda N. ischiadicus’un incelenmesi söz konusu olduğundan hemen her nekropside bacakları örten derinin de yüzülmesi gerekir. Bacak derisinin yüzülmesine yine diğer hayvanlarda olduğu gibi medialden yapılan kesitlerle başlanır. Bunun için bacak derisi üzerine inguinal bölgede yapılan ilk ensizyondan başlayarak distalden proksimale doğru, femoro-tibial ekleme kadar bir kesit yapılır. Sonra da bacakları örten deri bu kesitten başlanarak yüzülür.

2-Yöntem 

Bu yöntemde derinin yüzülmesinde yukarıda belirtilen temel yöntem aşağıdaki şekilde modifiye edilmiştir.

• Yine inguinal bölgedeki gevşek deri kesilir. Koksa-femoral eklem ayrılır. Bacakların derisi de medialden kesilir. Aynı şekilde karın duvarı ventralinin gerisinde deri üzerinde transversal bir kesit yapılır. Bu aşamadan sonra diğerinden farklı olan deri kesitlerine ve derinin yüzülmesine geçilir.
• Önceden yapılan transversal kesitten başlayarak göğüs kafesi yönünde, kolları iki yana doğru ‘V’ harfi şeklinde açılan kesitler yapılır. Bacakların medialinden geçirilen kesitler, bu kesitlerle birleştirilir.
• Deri, bu kesitlerin kenarından tutularak geriden öne doğru çekilmek suretiyle toraksın girişine kadar gövdeden ayrılır.
• Boyun derisi ile boynun ventral ortasından apertura thoracis craniali’ten mandibulanın arka kenarına kadar makasla kesilip yan ve dorsale doğru ayrılarak işlem tamamlanır.

3-Yöntem 

Özellikle çok sayıda tavuk nekropsisinin süratli yapılması gerektiği durumlarda uygulanan, fakat fazla tercih görmeyen bir yöntem şeklidir;

Hayvan sırt üstü pozisyondayken bacaklar lateral ve dorsal yönde çekilir. Ve iyice gerdirilerek ayrılır. Bu sırada koksafemoral eklem ayrıldığı gibi, göğüs derisi de yırtılmış olur. Yırtılan deri el ile tutulup kloakadan boyuna kadar ve yanlara doğru küt bir şekilde ayrılır. Daha sonra boyun derisi de yukarıda belirtildiği şekilde ventralden kesilerek ayrılır.

Vücut Boşluklarının Açılması

Deri uzaklaştırıldıktan sonra arka bacakların dezartikulasyonu yapılmamış ise önceden açıklandığı üzere femur bölgesinden tutulup öne, arkaya ve yana hareket ettirilerek koksafemoral eklem çözülür. Bu arada kanatlar yana açılarak humeroskapular bağlantı da kostotom ile kesilir. Ya da bu işlem göğüs kafesinin kesilmesi sırasına bakılır. Koksafemoral eklemin ayrılmasında femoral damarların kesilip yırtılmasıyla açığa çıkan, asetabular eklem çukurluğunda biriken kandan bu sırada gerektiğinde steril olarak örnek alınabilir.

Derinin yüzülmesiyle boyun bölgesinde normalde ince duvarlı olan kursak ile özefagus, trakeya, tiroid, paratiroid açığa çıkar. Toraks girişinde, boyunun her iki yanında, uzanmış N. vagus açığa çıkar.

Kanatlılarda diafragma rudimenter olduğundan göğüs ve karın boşlukları tek bir boşluk olarak değerlendilir ve daima birlikte açılır. Boşlukların açılmasında temelde aynı doğrultuda  olan, fakat kesitlerin geçiş yerleri birbirinden farklılık gösteren yöntemler uygulanır.

1-Yöntem

Bu yöntemde boşluklar ventral geriden öne doğru tabanı genişçe ‘U’ şeklinde yapılan kesitlerle açılır.

• Önce, karın duvarının gerisindeki ventral kaslara makas ile transversal genişçe bir kesit yapılır.
• Bu transversal kesitin uçlarından yapılan ikinci kesitler öne doğru devam ettirilir.
• Göğüs çevresindeki kaslar temizlendikten sonra, göğüs kafesinin her iki yanındaki kostalar sternal ve vertebral bağlantılarının ortasına rastlayan bölgeden kesilir. Clavicula ve coracoid kemikleri de kostotom ile kesilip humeroskapula eklem ayrıldıktan sonra, göğüs kafesinin yanlarından geçirilen kesitin uçları önde apertura thorasis cranialis’te birleştirilir.

2-Yöntem

Bu yöntemde karın ve göğüs boşluğu ‘Y’ harfini andıran kesitlerle açılır.

• Yine karın duvarı gerisinde kloakaya yakın olarak transversal bir kesit yapılır.
• Karın duvarı bu kesitten başlayarak median hat boyunca uzunlamasına sternum çıkıntısı kadar kesilir.
• Sternum ucuna gelindiğinde, kesitin kolları sternumun çevresinden geçecek şekilde öne doğru uzatılır. Bu surette her iki yandaki kotsalar sternuma yakın olarak kesilir. Clavicula ve coracoid kemikler de kostotom ile kesilip humeroskapular bağlantı çözülür ve kesitin uçları yine apertura thoracis  cranialis’te birleşir.

Her iki yöntemde de kesitler yapıldıktan sonra sternum önden baş ve işaret parmakları ile tutulup geriye ve yanlara doğru çekilerek dışarıya alınır. Böylece vücut boşlukları bir bütün halinde açılmış olur. Burada dikkat edilecek nokta, akciğerler göğüs kafesine dorsalden sıkıca yapıştığından kostaların kesilmesi sırasında organın parçalanmaması için Kosta kesitlerinin vertebralara değik sternuma yakın geçirilmesidir.

Organların Çıkarılması

Vücut boşluları açıldıktan sonra organlar bulundukları konumda incelenir ve boşluklarda eksudat birikiminin olup olmadığına bakılır. Gerektiği hallerde öze ve sıvap ile mikrobiyolojik ekim için örnekler alınır.

Vücut organlarının çıkarılması sırasında bazı farklı tercihler öngörülmüş ise de memeli hayvanlar dikkate alındığında burada da önce sindirim organlarının çıkarılmasında birleşilmiştir.

Sindirim Sistemi Organlarının Çıkarılması

1-Mide ve Bağırsakların Çıkarılması

Bezli mide özefagus başlangıcından,bağırsakların sonu da kloakadan ayrılıp tümden dışarıya çıkarılabilir.

Bir diğer şekil de mideler ve bağırsakların ayrı ayrı çıkarılmasıdır. Bu durumda önce bezli ve kaslı mideler, özefagus ve duodenum başlangıcından kesilip dışarı alınır. Sonra da kalın bağırsaklar kloakadan kesilir, ince-kalın bağırsaklar ve sekum mezenterial bağlantılarından ayrılıp veya ayrılmadan birlikte dışarıya alınır.

Çıkarılan bezli mide makas ile uzunlamasına kesilir. Kaslı midenin de önce kalın muskuler katı bıçak ile kesilir ve her iki yandan bastırılarak içteki kütiküler katı açığa çıkarılır. Bu kat da kesilip içerik boşaltılır. Çıkan içerik ve mide yüzeyi incelenir.

Bağırsaklar mezenterial bağlantılarından ayrılmamış ise makas ve pens yardımıyla kesilip nekropsi masasıüzerine ‘U’ şeklinde dizilir. Lumenleri pens ve makas ile (diğer hayvanlardaki gibi) açılır.

2-Pankreasın Çıkarılması

Bağırsaklar çıkarılırken duodenum boyunca uzanmış pankreas da dışarıya alınmış olur. Daha sonra da bu bağırsak bölümünden ayrılır.

3-Karaciğerin Çıkarılması

Karaciğer ve dalak yukarıdaki işlemden sonra birlikte çıkarılabilir. Ancak mide ve bağırsaklar çıkarılmadan önce her iki organın arı ayrı veya birlikte çıkarılması daha doğrudur. Çünkü karaciğer vücut boşlukları açıldığında ilk karşılaşılacak organlardan birisidir. Karaciğerin posterior yüzü ile bezli ve kaslı midenin sınırında bulunan dalak, kaslı midenin sol kenarından kurtarılır, kadavranın sağına doğru çekilip dışarıya alınır. Bağlantılarından ayrılan karaciğer de dışarıya alınır. Bu arada safra kesesi de çıkarılmış olur.

4-Genital Organların Çıkarılması

A-Dişi Genital Organlarının Çıkarılması

Sol ovaryum inaktif devrede sol böbreğin anterioruna yakın yer alır. Yetişkin hayvanlarda boşluğun önemli kısmını kapsar. Ovaryum ve ovidukt bazen yerinde incelenmekle birlikte çoğu kez çıkarılması gerekir. Bunun için ovaryumlar pens ile tutulur hafif yukarıya kaldırılarak çevre bağlantılarından ve özellikle columna vertebralis ile oviduct arasındaki bağlantılardan ayrılır. Kloaka da geriden, çevre bağlantılarından ayrıldıktan sonra dişi genital organlar, kloaka ve buna bağlı bursa fabricius ile birlikte dışarıya alınır. Oviduct ve kloaka dışarıda uzunlamasına açılarak incelenir. Yukarıda belirtildiği gibi açılma sol oviduct için yapılır. Sağ oviduct ise gelişmemiş olup sıvıyla dolu olabilir.

B-Erkek Genital Organlarının Çıkarılması

Testisler anterior böbrek kutbuna yakın olarak ortada uzanır. Testisler ve semen kanalları ya dişilerde olduğu şekilde kloaka ve bursa fabricius ile birlikte veya kloakadan çözülerek bunlardan ayrı çıkarılır.

5-Bursa Fabricius’un Çıkarılması

Kloakanın dorsalinde bulunan B. Fabricius yerinde incelenirse de seksüel olgunluğa erişmemiş piliçlerde Gumboro, Marek gibi hastalıklardan etkilendiğinden çıkarılması zorunludur. B. Fabricius yukarıda değinildiği şekilde dişilede genital organlar ve kloaka ile birlikte veya erkeklerde bu şekil yanında ayrı olarak yine kloaka ile birlikte dışarıya alınır.

6-Adrenler ve Üriner Organların Çıkarılması

Böbrekler os lumbosacrale ile os ilium’un yaptığı çukurluğa yapışık vaziyette, akciğerlerden kloakaya kadar uzanmıştır. Üreterler de columna vertebralisin ortasına yakın olarak uzanır.

Kanatlılarda bir kısım organlarda olduğu gibi böbrek ve üreterler ya yerinde incelenir ya da diğer organlar çıkarıldıktan sonra ucu yuvarlak ve eğri bir makas ile bulundukları pelvik çukurluktan küt olarak çözülerek çıkartılır. Bu sırada columna vertebralis’in ventralinde seyreden üreterler ile buradaki arterlerde çıkarılmış olur.

Göğüs Boşluğu Organlarının Çıkarılması

Kanatlılarda kalp ve akciğer yerinde incelendiği gibi, memeli hayvanlardan farklı olarak ayrı ayrı çıkarılarak incelenebilir. Bu durumda önce kalp çıkarılır. Sonra da bunu ağız boşluğunun açılması, boyun organlarından özefagus ve trakeyanın uzunluğuna kesilip akciğerlerin çıkarılması izlenir.

1-Kalbin çıkarılması

Kanatlılarda kalp vücut boşlukları açılıp sindirim kanalı, organları, karaciğer ve dalak çıkarılmadan önce de çıkarılabilir. Fakat kalbin memelilerdeki gibi karın boşluğu organları uzaklaştırıldıktan sonra dışarıya alınması kurallaşmıştır. Kalp çıkarılmadan önce incelenir. Örneğin: perikardiumun normal renk ve şeffaflıkta olup olmadığına; boşluğunda transudat, eksudat toplanıp toplanmadığına bakılır. Yine epikardial yağ dokusunda seröz atrofi ile karşılaşılması, hayvanın ileri derecede zayıf olduğunu gösterir. Eğer perikard boşluğunda içerik varsa mikrobiyolojik kültür için steriliteye uyularak pipet veya enjektör ile örnek alınır. Yine bu amaçla kalp, bazisinden ip ile bağlanıp bu bağın altından kesilmek suretiyle olduğu gibi dışarıya alınabilir. Ayrıca yeni ölen veya öldürülen hayvanlardan kan almak gerektiğinde kalp ventriküllerinde toplanan kandan yararlanılır.

Kalbin genel görünümü, miyokardium ve büyük damarları gözden geçirildikten sonra aşağıdaki şekilde çıkarılmasına geçilir.

1. Kalp pens ile tutulup dikkatlice kaldırılır. Perikardiumun hava kesesi gibi çevre dokularla bağlantısı ayrılır.
2. Kalbe giren büyük damarlar kalp bazisinden kesilerek kalp dışarıya alınır. Dışarıya alınan kalbin açılışı memelilerdekine benzer ve çoğunlukla kan akımı yönünde açılır. Perikardium kalp apeksinden bazisine doğru uzunlamasına kesilip kalğ açığa çıkarılır. Önce sağ ventrikül ile aurikula açılır. Perikardium kalp apeksinden bazisine doğru uzunlamasına kesilip kalp açığa çıkarılır. Önce sağ ventrikül ile aurikula açılır. Bunu damarlardan V. cava  cranialis dexter ve sinister; V. cava caudalis ile A. pulmonalis’in açılması izler. Sonra da sol ventrikül, aurikula ile V. pulmonali ve aorta açılmak suretiyle kalbin açılışı tamamlanır.

2-Akciğerlerin Çıkarılması

Akciğerlerinde dışarıya alınmasıyla vücut boşluğu organlarının çıkarılması sona erer.

Akciğerler, ağız boşluğu açılıp boyun organlarında özefagus, kursak ve trakeyanın uzunlamasına açılmasından sonra çıkarılır. Bu amaçla :

1-Uçları küt bir makas soldan alt ve üst gagalar arasından ağız boşluğuna sokulup, sol ağız komisurası uzunca kesilir. Ağız boşluğu açığa çıkarılır.

Aynı işlem sağ ağız komisurasında da tekrarlanarak alt ve üst gaga tamamen ayrılır. Ya da sağ ağız komisurasının kesilmesi işlemi başın ayrılması sırasına bırakılır. Bu durumda ağız boşluğu sadece soldan açılmış olur.

2-Ağız boşluğu açılıp kontrol edildikten sonra özefagus, trakeyanın açılmasına geçilir.

Özefagusun Açılması:  Açılan ağız boşluğundan sokulan makas yardımıyla yutak boşluğu, özefagus ve kursak uzunlamasına kesilir. Kesit önceden çıkarılan mideler yönünde devam ettirilir. Boylu boyunca kesilen bu bölümler ya çıkarılır  ya da yerinde incelenir.

Trakeyanın Açılması:  Bu kez makas trakeya yönünde sokularak, syrinx bronşlara soğru yine uzunlamasına kesilir. Açılan solunum yolları lumeni eksudat, kanama ve parazit yönünden gözden geçirilir.

3-Bu işlemler bitiminde akciğerler göğüs kafesiyle olan yapışmalarından dikkatlice küt bir şekilde ayrılıp trakeyadan kesilerek veya trakeya ile birlikte dışarıya alınır.

Başın Ayrılması ve Baş Boşluklarının Açılması

Eğer hala sağ ağız komisurası kesilmemiş ise yukarıdaki şekilde kesilip alt ve üst gaga, dolayısıyla da alt çene tamamen ayrılmış olur. Sonra da baş, diğer hayvanlarda olduğu gibi boyundan atlanto-occipital eklemden ayrılır. Beyin, burun ve sinus infraorbitalislerin açılmasına geçilir.

1-Beynin Çıkarılması

• İbik kaidesinden kesilir. Deri ve dorsaldeki baş kasları uzaklaştırılır.
• Kanial bir transversal ve iki de yanlardan geçirilen üç kesit ile memeli hayvanlardaki gibi açılır.

Transversal kesitin mümkün olduğunca göz çukurluğunun arkasından geçirilmesine özen gösterilir. Kesitlerde hayvanın yaşına göre makas, kemik makası veya testere kullnılır.

• Kesit sonrası ayrılan kalvarium uzaklaştırılır. Duramater incelenir. Beyin, eğri bir makasla kranial sinirlerden, hipofiz ve bulbus olfaktoriusdan ayrılıp dışarıya alınır.

Bu yöntem yanında bazı hallerde kranium ve üst gaganın ortasından geçen saggital kesit ile baş simetrik iki parçaya ayrılabilir ve kranium, burun ve sinus boşlukları birlikte ortaya çıkartılabilir.

2-Burun ve Sinus İnfraorbitalislerin Açılması 

1. Üst gaga üzerinde her iki yandaki burun deliklerinden geçecek şekilde birer kesit yapılır.
2. Üst gaga kaidesinden yapılan transversal kesit baştan ayrılır.

Bu yöntem yanında:

Yalnız üst gagadaki burun delikleri arasından veya yukarıda açıklandığı üzere kraniumdan da geçen saggital ya da sadece gaga kaidesinde uygulanan bir transversal kesitle de burun boşluğu ve infraorbital sinuslar açığa çıkartılabilir. Hangi yönteme göre açılırsa açılsın her iki sinusun duvarı uzunlamasına kesilerek gözden geçirilmeli ve gerektiğinde mikrobiyolojik kültür için örnek alınmalıdır.

Diğer Organların Çıkarılması ve İncelenmesi

1-Kemikler: Vücut boşluklarının çıkarılması sırasında hayvanın iskelet yapısı hakkında bilgi edinilebilir. Çoğunlukla radius, ulna, femur, tibia, tarsometatarsus kemikleri üzerine beş parmak ile bastırılarak veya işaret ve başparmaklar yardımıyla tutulup kemikler sağa sola hareket ettirilerek kırılmaya karşı dayanıklılıkları kontrol edilir.

Vücut boşluğu açılıp akciğerler çıkarıldıktan sonra kaburgaların yüzeyi, kavsine bakılır. Kotsalar kesilerek mineralizasyon derecesi değerlendirilir. Benzer değerlendirme kranium, omurlar ve femur kesilirken de yapılır.

Femur uzunlamasına kesilerek kemik iliği açığa çıkarılır. Bu sırada epifizeal büyüme alanları incelenir. İskelet yapısı iyi olmayan gelişmemiş kanatlılarda bu bölgelerin keskin bir bistüri ile kesilmesi mümkündür.

2-Kemikiliği: Sternum, pelvik kemik ve omurlarda bulunan hemopoietik bölgeler incelenir. Çoğunlukla femur açılıp kemikiliği incelenerek bu konuda daha yeterli bilgi elde edilebilir. Kemik iliği aktif ise koyu kırmızı-kahve renkli ve peltemsi kıvamdadır. Yetişkin kuşlarda ilik yapısı yağ dokusu içerir. Ayrıca kemikiliğinden mikrobiyolojik ekimler için de yararlanılır. Kemikiliği ya yukarıda olduğu gibi açıldıktan sonra ya da vücut boşlukları açılmadan önce tibia-tarsus kırılarak ilikten kültür amacıyla örnek alınır.

3-Eklemler: Vücut boşlukları açılırken ekstremitelerin yanlara ayrılması sırasında koksa-femoral eklem açığa çıktığından eklemlerdeki değişiklikler hakkında önceden bir fikir sahibi olunur. Ayrıca organlar çıkarılır, baş ayrılır veya omurlar kesilirken diğer eklemler de bu sırada kontrol edilir.

4-Canalis vertebralis’in açılması ve M. spinalis’in çıkarılması: Bu konuda kanatlılarda özel bir yöntem yoktur. Deri uzaklaştırılıp bölge temizlendikten sonra her bir omur, arkus vertebralardan kesilerek vertenral kanal açığa çıkarılır ve m. spinalis dışarıya alınır.

5-Periferik sinirlerin incelenmesi: Periferal sinirlerden brachial plekxus ve N. ischiadicus’un özellikle de piliçlerde Marek hastalığı yönünden incelenmesi gerekir. Ayrıca boyun derisinin uzaklaştırılmasıyla boyunun iki yanında açığa çıkan N. vagus’da gözden geçirilir.

ischiadicus’un ekstrapelvik kısmı, her iki bacağın medial bölümündeki adduktor kasların arasında bulunur ve plexus lumbosacralis’e kadar uzanır. Bu kısımbacağın medialindeki adduktor kasların dikkatlice, küt olarak ayrılmasıyla açığa çıkarılır. N. ischiadicus’un intrapelvik kısmı ise sakral bölgede, böbreklerin üzerine rastlayan yerde bulunduğundan, böbreklerin üzerine rastlayan yerde bulunduğundan, böbreklerin çıkarılmasından sonra görülür.

Brachial plexuslar birinci kostanın önünde, scapula ile columna vertebralis arasında ve columna vertebralise doğru uzanmış şekilde yer alır. Kadavranın sırtı dorsale gelecek şekilde çevrilir, söz konusu bölge üzerindeki tüyler uzaklaştırılır ve deri kesilerek ayrılırsa brachial plexuslar açığa çıkarılır.

Açığa çıkarılan periferik sinirler, normalde parlakbeyaz renkte ve uniform kalınlıktadır. Piliçlerde Marek hastalığında özellikle N. ischiadicus’un kalınlaşmış vaziyette görülmesi hastalığın tanısı açısından önemlidir.

6-Lenfoid dokunun incelenmesi: Kanatlılarda lenf yumruları bulunmadığından lenfoid doku çeşitli dokulara diffuz dağılmıştır. Lenfoid foliküller parankimatöz organlarda özellikle sekal tonsillerde bulunur. Timus ve memelilerde bulunmayan bursa fabricius da kanatlıların primer lenfoid organlarıdır. Her iki organ yukarıda belirtildiği şekilde çıkarılıp incelenir.