Kanatlılarda mantar hastalıkları, Mikroorganizmaların büyük bir bölümünü oluşturan mantarlar, kanatlılarda tek başlarına hastalık oluşturabildikleri gibi, özellikle toksinleriyle de etkili olmaktadırlar. Kanatlı hayvanlarda mantarlardan ileri gelen hastalıklar fazla değildir. Ancak bu infeksiyonlardan ileri gelen ekonomik kayıplarda önem taşımaktadır. Kanatlı hayvanlarda en fazla görülen mantar hastalıkları aspergillosis, kellik (favus) ve moniliasis‘tir. Bunlardan başka kümes hijyeni yönünden önem taşıyan histoplasmosis ve cryptococcosis‘te dikkati çeker.
Aspergillosis
Kanatlı hayvanlarda özellikle solunum yolunda bozukluklara neden olan bu hastalık, iç organlarda ve bazen de beyinde önemli patolojik lezyonlar oluşturur.
Etiyoloji
Hastalık etkeni, Aspergillus fumigatus‘dur. Bazı olaylarda Aspergillus niger ve Aspergillus glaucus‘unda infeksiyona katıldığı tespit edilmiştir. A.fumigatus oda derecesinde ve 37°C’de Czapek ve Saboroud Dextrose agar gibi özel besiyerleri kullanılarak üretilir. Katı besi yerlerinde önceleri yeşilmavi renkte daha sonraları siyah renkte koloniler oluştururlar. Bu kolonilerin görünümü siyah kadife gibidir. Morfolojik yapıları, konidiofor, vesiküller, sterigmata ve konidialardan oluşmuştur. Kolonilerden hazırlanan preparatlar Lacto-phenol-cotton blue ile boyanıp incelendiğinde konidioforların kısa, vesiküllerin erlanmayer şeklinde, sterigmata ve konidiaların yuvarlak olduğu görülür. Ayrıca, A. fumigatus deneme hayvanlarında paraliz ve ölümlere yol açan toksinlerde salgılamaktadır.
Epizootiyoloji
Aspergillus sporları her yerde yaygın olup, sağlıklı sürüler için sorun olmamaktadır. Genel olarak yetişkin kanatlılar hastalık etkenine direnç göstermelerine rağmen, gençler daha duyarlıdırlar. Hastalık en çok hindi ve tavuklarda görülür. Kuluçka sırasında veya kuluçkahanelerde infeksiyonu alan civcivlerde ölümler %10’a kadar yükselmektedir.
Bulaşma yem ve gıdaların uygun depolanmaması sonucu üreyen mantarların geliştirdikleri sporlarla olmaktadır. Mantar sporlarının soluk havası veya gıdalarla alınmasıyla solunum yolları, göz ve iç organlarda lezyonlar şekillenmektedir.
Aspergillosisin Klinik Belirtileri
Enfekte hayvanlarda hastalığın derecesine göre, hırıltılı solunum, burun akıntısı, gözlerde yangısal reaksiyonlar, öksürük, tıksırık. iştahsızlık ve düşkünlük görülür. Enfeksiyonun beyne ulaştığı durumlarda tortikollis ve sinirsel belirtilere de rastlanabilir.
Ölen hayvanların otopsilerinde çeşitli irilikte sarı beyaz nodüllere rastlanılır. Ayrıca, hava keseleri üzerinde mantar üremeleri görülebilir. İç organlarda da mantar misellerini mikroskopik bakıda görmek mümkündür.
Teşhis
1-Klinik ve otopsi bulguları: Klinik ve otopsi bulguları ile kesin teşhis koymak hatalıdır. Hastalık tuberkulozis, CRD, infeksiyöz bronşitis, infeksiyöz laryngotracheitis, infeksiyöz koriza, kronik kolera gibi hastalıklarla karışmaktadır.
2-Laboratuvar muayeneleri: Kesin teşhis için bakteriyoskopi yapılmalı ve alınan marazi maddelerden hazırlanan preparatlar laktofenol pamuk mavisi ile boyanarak mantar miselleri aranılır. Ayrıca alınan marazi maddelerden Sabouroud Dekstroz agar, Czapek besi yerlerine ekimler yapılarak mantar izolasyon ve identifikasyonuna çalışılır.
Tedavi ve Korunma
Sağaltım için mutlaka Hekim ‘inize başvurun. Burada yazılan tedaviler bilgi amaçlıdır. Burada verilen bilgilerle tedavi edilmeye çalışılan hastanın oluşabilecek olumsuz tüm sonuçlar için hiçbir sorumlukluk kabul edilmez.
Mantar enfeksiyonlarında kemoterapötikler etkisizdir. Hasta veya hastalıktan şüpheliler ayrılarak itlaf edilmeli, kümesler boşaltılarak fungisitlerle dezenfekte edilerek, hayvanlar yeni ve temiz kümeslere alınmalıdır. Ayrıca hayvanlara usulüne göre yem verilmesine dikkat edilmeli ve gerekirse yemlere antifungal maddeler katılmalıdır.
Kanatlılarda Mantar Hastalıklarından “Moniliasis” (Kandidiasis)
Kanatlılarda mantar hastalıklarında kandidiasis özellikle sindirim sisteminde görülen bir hastalık olup, moniliasisoiodiyosis veya kandidiasis diye adlandırılmaktadır.
Etiyoloji
Hastalık etkeni Candida albicans‘dır. Sabouroud Dekstroz agarda 37°C’de krem rengi koloniler meydana getiren etken, çeşitli karbonhidratları fermente ederek asit ve gaz oluşturur.
Epizootiyoloji
Kanatlı hayvanların normal barsak florasında bulunan etken, antibiyotik sağaltımından sonra bakteriyel dengenin bozulması sonu çoğalmaktadır. Ayrıca kurak mevsimler, kontamine su ve gıdaların alınması hastalığın ortaya çıkmasında önemli rol oynarlar.
Semptomlar
Klinik belirtiler ayırıcı değildir. İştahsızlık, durgunluk, ishal, tüylerde kabarma başlıca görülebilen bozukluklardır.
Patolojik lezyonlar genellikle ağız, yutak, yemek borusu ve kursakta görülür. Mukoza hiperemik ve ödemlidir. Yer yer ülserlerde oluşmuştur. Ayrıca bağırsaklarda mukoid bir enteritise de rastlanılır. Lezyonlar gri beyaz renktedir.
Kandidiasis Teşhisi
Klinik ve özellikle otopsi bulguları teşhisi kolaylaştırır. Ayrıca mikolojik muayenelerin yapılması gerekmektedir.
Tedavi ve Korunma
Sağaltım için mutlaka Hekim ‘inize başvurun. Burada yazılan tedaviler bilgi amaçlıdır. Burada verilen bilgilerle tedavi edilmeye çalışılan hastanın oluşabilecek olumsuz tüm sonuçlar için hiçbir sorumlukluk kabul edilmez.
Hastalığın sağaltımı için 200 g/ton oranında yemlere mycostatin katılması veya sularına 1/2000 oranda bakır sülfat ilave edilmesi tedavide iyi sonuç vermektedir. Ayrıca hijyenik kurallara dikkat edilerek, özellikle uzun antibiyotik sağaltımlarından sonra bu infeksiyonun ortaya çıkabileceği unutulmamalıdır.
Favus (Kellik)
Kanatlılarda mantar hastalıklardan olan kellik hastalığı tavuklarda ve ender olarak hindilerde de görülen mantarların yol açtığı bir deri hastalığıdır.
Etiyoloji
Hastalığın etkeni Trichophyton meganini‘dir. Duyarlı hayvanlar hastalık en çok tavuk, hindi ve kuşlarda görülür. Genç olanlar yaşlılardan daha hassastırlar. Ağır ırklarda, hafif ırklarda olduğundan daha fazla görülür.
Bulaşma: Dokunma ile bulaşma olur.
Klinik Belirtiler
Zayıflama, anemi, verim düşüklüğü ilk belirtilerdir. İbiklerde önce beyaz lekeler oluşur. Zamanla bu lekeler kuruyup dökülürler. İbik sanki una bulanmış gibidir. Hastalık ilerledikçe oluşan kabuklar kalınlaşır ibik girintili çıkıntılı bir görünüm alır. Hastalığın ilerlemiş safhalarında lezyonlar başın diğer kısımlarında da şekillenir. Bazı vakalarda solunum yolu sorunları da gözlenebilir.
Otopsi Bulguları
Yukarıda anlatılan beden dışındaki lezyonlar hastalık için çok özel belirtilerdir. Bazı vakalarda, solunum yolu mukozası üzerinde, kursak ve ince barsaklarda bazı nekrotik nodüller ve sarı kazeöz birikintiler görülebilir.
Teşhis
Tipik lezyonların görülmesi ile teşhis konulabilir. Lezyonlardan hazırlanan frotilerde etkinin görülmesi ya da izolasyonu ile teşhis kesinleşir.
Tedavi ve Korunma
Sağaltım için mutlaka Hekim ‘inize başvurun. Burada yazılan tedaviler bilgi amaçlıdır. Burada verilen bilgilerle tedavi edilmeye çalışılan hastanın oluşabilecek olumsuz tüm sonuçlar için hiçbir sorumlukluk kabul edilmez.
Ticari sürülerde tedavi pratik olmadığı için önerilmemektedir. Hafif seyreden vakalarda kendiliğinden iyileşme olur. Hasta hayvanların sürüden ayıklanması ve genel hijyen kurallarına uyulması gerekir.
Kaynakça:
- Kanatlı Hayvan Hastalıkları, Prof. Dr. Mustafa Arda, Medisan Yayınevi, Ankara 1994, 197-199.
- Tavuk Yetiştiriciliği, Prof. Dr. F. Tahir Aksoy, Şahin Matbaası, 1999, 222.