İyilik ve Kötülük Kalıtsal mıdır?. Yüzyıllardan beri insanların tartıştığı bir konu var: “İnsan doğası”. İnsanlarda iyilik, adalet ve ahlak doğuştan gelen bir özellik midir? Yoksa iyi veya kötü olmayı yaşarken okuldan, ailemizden ve çevremizden mi öğreniriz? Kötülük genlerle ilişkili midir? Katil olmak, psikopatlık, şiddet doğuştan mı gelir, yoksa masum çocukları katil olmaya yetiştikleri ortam mı zorluyor? Tıp dünyası bu sorulara yanıt arıyor…
Bebekler üzerine yaptığı çok geniş kapsamlı araştırmalar nedeniyle Bebek Laboratuvarı olarak bilinen Yale Üniversitesi Bebek Biliş Merkezinde, Psikolog Prof. Dr. Karen WYNN ve ekibinin yaptığı deneyler bilim insanlarının ahlakın temellerini ve doğuştan getirdiğimiz özelliklerimizi yeniden sorgulamalarına yol açtı.
Prof. Dr. Karen WYNN ve ekibi en doğru ve doğal verilerin alınabileceği varsayımıyla 5 aylık ve daha küçük bebekler üzerinde bir seri deneyler yapmışlardır. Bu deneylerde konuşamayan, yardıma muhtaç olan, dileğini aktaramayan bebeklerin yine de karar verebilecekleri düşünülür. Bunun için de kuklalar ve kukla gösterileri kullanılır. Deneyde önce bir kuklanın diğerine yardım ettiği bölüm oynatılır. Sonra diğer bir kuklanın bu yardımı engellediği bölüm oynatılır ve sonunda bebeğe bu iki kukla uzatılır. 5 aylık bebeklerin tamamına yakınının iyilik yapan kuklayı seçtiği ve aldığı gözlenir. Görülmüştür ki insanlar 5 aylıkken bile iyi ile kötü arasında seçim yapabilmektedirler.
Prof. Dr. Karen WYNN ve arkadaşları yaptıkları deneylere yeni bölümler eklemeye karar verirler. Önce iki kukla top oynarken bir kuklanın topu aldığı ve kaçtığı bölümü oynatırlar. Hemen ardında aynı kuklalardan hareketle ilk bölümdeki yardım eden ve engelleyen kukla oyununu oynatırlar. Çocukların % 81’ nin birinci bölümde topu alarak kaçan kuklayı (daha sonra iyi rolde olmasına rağmen) seçmeyerek cezalandırdıkları gözlenir. Araştırmanın birçok bölümünde Karen WYNN ile birlikte olan Yale Üniversitesi psikoloji profesörü Paul BLOOM kendi çalışmalarını da birleştirerek “ insanların doğuştan ahlaki davranışlara sahip olduklarını, adalet anlayışımızın, doğru ve yanlış anlayışımızın biyolojik temelleri olduğunu” dile getirmektedir.
Araştırmaya farklı deneylerle devam edilmiş, 5 aylık çocuklar yerine daha büyük çocuklarla çalışılmaya başlanmış. Uzun süreli eğitim sürecinde olan bu çocuklara oyunda almak istedikleri jetonu seçmeleri istenmiştir. Seçimlerde kendileri ile birlikte karşısındakinin de jeton sayısını belirleyeceği seçenekler sunulmuş. Çocukların tamamına yakınının öncelikle kendilerine fazla jeton alma eğiliminde oldukları çocuklar büyüdüklerinde (8 yaşındayken) eşitliği seçmeye başladıkları, 9 ve 10 yaşlarında ise daha cömert davrandıkları diğer çocuğa kendilerinden daha fazla jeton vermeyi seçtikleri gözlenmiştir.
Prof Paul BLOOM’a göre “insanlar bazı yönleri ile iç karartıcı ve bazı yönleri ile de etkileyici ahlak davranışları ile hayata başlamaktadırlar. İnsanın doğuştan gelen içgüdüsel davranışlarından yararlanılabilir. Örneğin ırkçılığı gerçekten kaldırmak istiyorsanız, doğuştan gelen bir bağnazlık duygusu olduğunu ve bunun da çok normal olduğunu bilerek davranırsanız bunların üzerine iyiliği inşa edebilirsiniz. Yetişkinlerin kötü yargıları bebekliklerinden gelmektedir”.
İyilik ve Kötülük Kalıtsal mıdır? Yoksa Sonradan mı Kazanılır? Sonuç
Sonuç olarak insan doğası deneylerle de belirlenmiştir ki insanın iyi-kötü içgüdüleri ve adalet duygusu doğuştan gelir ve hangisinin büyüyeceğini ve egemen olacağını eğitimi ve çevre koşulları belirlemektedir.
Kaynakça
- Ünal, A. (2015). “Geçmişten Geleceğe Ahlak” Bartın Üniversitesi Yayınları No:23 İslami ilimler Fakültesi Yayın No:01 Bartın, Türkiye.
- psychology yale üniversitesi
- kimpsikoloji
- nature
