İşkembe durdu, et ve süt elde ettiğimiz hayvanlar işkembeli hayvanlardır. İşkembe sayesinde bu hayvanlar et, süt ve süt yağı üretirler. Herhangi bir sorun yaşadıklarında ise ilk önce işkembeleri çalışmaz. Yetiştiriciler arasında genel olarak “ineğin iştahı yok“, “yemini yemiyor“, bazen de “işkembe durdu“, “işkembesi çalışmıyor” şeklinde ifade edilir.
İneğin işkembesi, sol açlık çukurluğundan sayıldığında, 5 dakikada 8-12 kez kasılır, hareket eder. Son yıllarda geviş getirme sayısını ölçen aletlerle, ineklerin dakika olarak günde ne kadar geviş getirdiklerini ölçebiliyoruz. İnekler normal koşullarda, günde ortalama 500 dk (400-600 dk) geviş getirirler.
İşkembe (rumen), bazı sorunlardan dolayı “durur“. Ya da hipomotilite dediğimiz şekilde çalışma (kasılma) sayısı azdır. Böyle hallerde ilk görülen belirti iştahsızlıktır. Ancak; iştahsızlığın arkasındaki gerçek sebepler çok sayıdadır. Geviş getirmenin durması veya azalmasına yol açan etmenlerin yol açtığı en önemli belirti iştahsızlıktır.
“İşkembe Durdu” Nedenleri Nelerdir?
Her türlü sistemik hastalık, Hipokalsemi (kalsiyum eksikliği), septisemi, peritonitis (karın zarı yangısı), enteritis (bağırsak yangısı), işkembenin dolgunluğu, asidoz, RPT (işkembede batıcı yabancı cisim olması), vagus sinirini zedeleyen veya baskı altına alan etmenler, abomasumdaki sorunlar (yer değiştirme, ülser, lenfosarkom gibi kitleler), omasum pekliği (omasum konstipasyonu = kırkbayır tıkanması), geğirmeyi önleyen sorunlar (Lenfadenopati, fibropapillom, neoplazi gibi tıkayıcı kitleler), yemek borusuna kaçan yabancı cisimler, karın içi basıncının artması (işkembenin baskı altına girmesine yol açan gebelik veya karın içindeki aşırı yağlanma), ateş, ağrı, işkembenin şişkinliği (timpani), bakteriyel enfeksiyonlar, endotoksemi (LPS), ishaller, mide-bağırsak parazitleri, bağırsak tıkanmaları, sıcaklık stresi, küf ve mantar toksinleri işkembenin durması (Atoni) ve dolayısıyla iştahsızlık ile sonuçlanır.
Görüldüğü gibi iştahsızlığın arkasında birçok sorun vardır ve iyi bir araştırma sonucu gerçek ortaya çıkar. İşkembeyi çalıştıran fiziksel uyarımlar, yararlı bakteriler ve infusorialar (protozoa)dır. İşkembe durması yararlı bakterilerin ve infusoriaların ölmesine yol açar. İştahsızlık baş gösterir. Ancak; iştahsızlık belirtilerden sadece biridir. Gerçeği bulmak için diğer belirtileri de göz önüne almak gerekir.
İşkembenin Durmasına Karşı Koruyucu Hekimlik
İşkembenin durmasına karşı koruyucu hekimlik çok geniş bir alanı kapsar. Ateşli ve ağrılı hastalıklara karşı bilinen her türlü aşılamanın yapılması şarttır. Asidozu önleyecek şekilde çok ince öğütülmüş kesif yemlerden ve çok ince kıyılmış kaba yemlerden uzak durmak, yem seçmeyi önleyecek şekilde açık büfe (ad Libitum) yemleme yapmak, yemlik kenarlarına serbest ulaşımlı sodyum bikarbonat (yemek sodası) koymak, dengeli bir rasyon hazırlamak yerinde olur.
Batıcı yabancı cisimlerden korunmak için yemlik öncesi kontroller yapmak ve ineğe mıknatıs yutturmak gerekir. Batmayan yabancı cisimler (hortum, poşet, balya ipi vb.) konusunda dikkatli olmak şarttır. Hipokalseminin önlenmesi için kuru dönemden başlamak üzere gerekli önlemler alınmalıdır. Sıcaklık stresini önlemek için serinletme sistemleri kurmak ve çalıştırmak gerekir. Timpaniyi önlemek üzere, taze yonca başta olmak üzere, şişkinlik yapabilecek otları biçip, soldurduktan sonra vermek iyi bir önlemdir.
Tedavi Seçenekleri
Tedavi teşhise göre yapılır. Ateş ve ağrı varsa ona göre gerekli görülen ilaçlar kullanılır. Bazen rumenotomi (işkembenin sol taraftan, açılarak ameliyat edilmesi) hem teşhis hem de tedavi görevini görebilir.
Transfaunasyon (taze işkembe suyu içirilmesi) gayet yararlı bir uygulamadır. Mezbahada yeni kesilmiş sağlıklı bir sığırın işkembe içeriğinden alınıp, ineğe en kısa sürede 10-16 litre kadar içirilmesi, işkembe sağlığı için çok faydalıdır. Tedavi girişimleri için doğru teşhis etraflıca yapılan bir veteriner hekim muayenesini gerektirir. Bazen fiziksel muayeneye ek olarak laboratuvar tahlilleri de gerekebilir.
Sonuç olarak “işkembe durdu” nın sadece bir belirti olduğunu, vücudun bize bir işaret verdiğini, bu işaretin izinden giderek ineğin sağlığına kavuşturulabileceğini bilelim.
