İneklerde yaz mastitisi, ineklerin yazın görülen meme yangısıdır. Sineklerle bulaştırılır. Asıl etkenleri çoğunlukla Arcanobacterium pyogenes, Streptococcus agalactiae, Streptococcus dysgalactiae, Staphylococcus aureus ve Fusobacterium necrophorum gibi bakterilerdir. Sinekler meme yüzeyinden meme başına veya barınak zemininden meme deliğine ya da meradan memeye bu bakterileri taşırlar.
Koyunların baş sineği olarak bilinen Hydrotaea irritans sinekleri ineklerde bu bakterileri taşır ve yaz mastitisine aracılık ederler. Yine Streptococ ailesinden Peptostreptococcus indolicus adı verilen bakteri de yaz mastitisinin başlıca etkenlerinden biri olup kötü kokulu, çok hızlı gelişen yaz mastitisine sebep olur. Adı geçen bakterilerden Arcanobacterium pyogenes irinli yangılara sebep olan, vücutta eklem, akciğer, göbek ve rahim yangılarında rol oynayan bir bakteridir. Ahır zeminine akan, etrafa bulaşan bu mikroorganizmayı sinekler meme ucuna taşırlar. Sonuçta, irinli mastitis ve hatta meme apseleri oluşur.
Yaz mastitisi olan ineğin memesi aniden şişer, meme sertleşir, kızarır ve meme elle dokunulduğunda çok sıcaktır. Tipik yangı belirtileriyle birlikte süt irinli ve sıvı kısmı ayrılmış olarak çıkar. Memedeki aşırı şişkinlik yüzünden inek topallar. Hatta ileri vakalarda kan zehirlenmesi (toksemi) dolayısıyla ölümler de görülebilir.
Yaz inekler için zor mevsimdir. İnek yaz aylarında sıcaklıktan dolayı strese girer ve serinletme yönünde gerekli önlemler alınmamış ise yaz boyunca stres devam eder. Stres dolayısıyla ineğin savunma sistemi sekteye uğrar. Bu suretle inek her türlü enfeksiyona ve meme yangısına daha duyarlı bir hale gelir.
Yaz mastitisinin en ilginç tarafı da kurudaki ineklerde ve ilk doğumunu yapacak olan düvelerde görülmesidir. Her iki grup da sağılmadıkları için günlük meme hijyeni önlemlerinden uzaktır. Ön daldırma, son daldırma, kurulama gibi işlemler yapılmadığından sinekler tarafından meme başına konulan mikroplar uzaklaştırılamaz. Doğumu takip eden ilk sağımda memenin yangılı, sütün ise bozuk olduğu görülür. Bu çok şaşırtıcı bir durumdur. Sağılmayan inekte ve düvede mastitis olmasının ana sebeplerinin başında “yaz mastitisi” akla gelir.
Bu gibi ineklerde, muayene etmek, durumu görmek için bile yere sağmak çok tehlikelidir. Böyle bir muayene yapmak, sütün bozuk olup olmadığına bakmak istenirse “strip kaba” sağım yapılmalı, bozuk süt ahırın zeminine veya toprağa akıtılmamalıdır. Sinekler bunları kötü yönde kullanıp, tekrar taşırlar.
Yaz Mastitisi İle Mücadele Yöntemleri
Mastitisle mücadele her aman “Koruma” ile mümkündür. Mastitiste tedavi antibiyotikler ve antienflamatuar (yangı giderici) ilaçlarla yapılabilir. Ancak; tedaviden başarıyla çıkma garantisi yoktur. Diğer yandan harap olan süt yapıcı hücreler yerine gelmez. Kurumayan diğer hücrelerin onlar yerine çalışması ise 2 ay kadar zaman alır. Süt verimi eski seviyesine uzun zaman içinde gelebilir veya hiçbir zaman eski seviyesine gelemez.
Genel olarak; mastitis tedavi edilecek bir hastalık değil, korunulması gereken bir hastalıktır.
Gelelim yaz mastitisi engellemek için alınabilecek önlemlere
Etkenleri sinekler naklettiğine göre; demek ki sinek mücadelesini etkin bir şekilde sürdürmemiz gerekecektir. İlaçlı perdeler, ilaçlı kulak küpeleri, sırta dökülen ilaçlar, sprey olarak kullanılanlar, etrafa sürülen ilaçlar mevcuttur. Ancak; sinek mücadelesinin yumurta ve larva dönemlerini de kapsayacak şekilde yapılması şarttır. Uçan sineklerle mücadele tek başına sonuç vermez. Yurtdışında ağızdan verilen oral larvasidler, sinek yumurtasıyla beslenen arılar (wasp) çokça kullanılmaktadır. Çevreye zarar vermeyen, vücutta ve sütte kalıntı bırakmayan ilaçların kullanılması şarttır. Son yıllarda kullanılan, mikrop ve sinek üremesini önleyen “altlık ıslah ediciler” de büyük oranda yarar sağlamaktadır.
Tüm mastitislerle mücadelede etkin olduğu kabul edilen kuru dönem tedavisi, ön daldırma solüsyonları, son daldırma solüsyonları yaz mastitisinde de tavsiye edilir. Meralarda otlatılan hayvanların yaz aylarında otlatma saatlerinin geceye kaydırılması da bir önlem olabilir. “Yere Sağma” dan kesinlikle kaçınmak şarttır. Yaz mastitisi; sağılmayan düve ve kuru dönemdeki ineklerde ortaya çıkması, aşırı şiddette yangıya sebep olması, hatta bu yangının şiddetiyle yavru atmaya bile yol açması dolayısıyla kötü sürprizler ortaya çıkarabilir.
Koruyucu önlemleri ihmal etmeden uygulamak gerekir.
Arcanobacterium pyogenes adı verilen mikroorganizmanın “irin bakterisi” olup, metritis yani rahim iltihaplarının başlıca etkeni olduğunu bilerek “temiz ve kuru” ilkesine kesinlikle uymak gerekir.