ineklerde sıcaklık stresinin etkileri ülkemizde yaz aylarında özellikle Marmara, Ege ve Akdeniz bölgesinde çevre ısısı oldukça yükselmektedir. Çevre ısısıyla birlikte bu bölgelerde nem oranı da oldukça artmaktadır. Artan çevre ısısı ve nem oranı inekleri sıcaklık stresi sokmakta, sıcaklık stresin etkisiyle başta döl verimi ve süt verimi düşmekte, topallık riski artmaktadır. Ülkemizde inekler üzerindeki sıcaklık stresin etkisi Haziran ayı başlarında başlamakta ve Ekim sonuna kadar devam etmektedir.? Bu fırsatla malum önümüz yaz, ülke hayvancılığı açısından önemli bir sorunu gündeme getirmek istedim, ve konunun önemine dikkat çekmek istedim.
Peki sıcaklık stresi döl verimini hangi yollarda etkilemektedir?
Sütçü inekler için en uygun sıcaklık +10 ile +15 C arasıdır. Ancak -10 ile +27 C’ ler arasında da inekler verim ve refahını koruyabilmektedir. Stresin şiddeti ile orantılı gelişme, büyüme, süt üretimi ve üreme fonksiyonları değişikliğe uğramaktadır. Sıcaklık stresi altındaki hayvanlarda yem tüketimi ve süt verimi düşmektedir. Örneğin günde 30 kg’dan fazla süt veren inekte 25°C’nin üzerinde iştah azalır, 30°C’nin üzerinde yem tüketimi belirgin olarak düşer, 40°C’nin üzerinde ise tamamen durur. Havadaki nem oranının çok yüksek ya da çok düşük olması, çiftlik hayvanlarını olumsuz yönde etkiler. Yüksek nem oranının olumsuz etkisi yüksek sıcaklıkla birlikte daha da artmaktadır. Çok kuru ortamda (%10-20 nemde) inekler sıcaklık stresinin etkisini 26.6°C’lik ortam sıcağına dek hissetmez. Nem %75’in üzerine çıktığında sıcaklık stresi 21°C’de başlar.
Çevre ısısının artışı ile birden fazla büyük follikül gelişir. Uzun süreli ısı stresine maruz kalındığında progesteron üretimi baskılanır. Progesteron konsantrasyonundaki azalmaya bağlı gebelik oranı düşer. Sıcaklık stresi siklus uzunluğunu da değiştirir.
Yüksek ısı stresi altında, kısa ve uzun süreli sikluslar veya anöstrus şekillenebilir.
Isı stresi altında uterus ve ovaryuma kan akımı azalır. Ovaryum fonksiyonları etkilenir, folliküler gelişim bozulur ve LH salınımı azalır. Isı stresi östrus süresi ve şiddetinde azalmaya neden olur. Ayrıca süresi kısalır, bu durumda östrus takibi güçleşir ve tohumlamada başarı oranı düşer. Aşağıdaki grafikte ısı stresinin östrus sürelerine üzerine etkisi gösterilmiştir.
Sıcaklık stresi ineklerde günlük süt üretiminde %10-15 oranında azalmaya ve topallık riskinde artışa neden olur.
Isı stresi, gebelik oranında düşmeye neden olur. Fertilizasyon ve embriyonik gelişme maternal hipertermiden etkilenir. Isı stresi bu etkisi özellikle ovulasyon zamanı ve erken gebelik döneminde daha etkilidir. Aşağıdaki iki gtafikte birinde ısı stresinin gebelik üzerine etkisi diğerinde nem oranının gebelik kayıpları üzerine etkisi gösterilmiştir.
Ülkemiz açısından üretim amaçlı hayvanlarda önemli ekonomik kayıplara neden olan sıcaklık stresinin olumsuz etkisi mutlaka azaltılmalı ve bu amaçla birtakım stratejiler oluşturulmalıdır.
Prof.Dr. Ayhan BAŞTAN
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı Başkanı