ineklerde kuru dönemin püf noktalarını sizlere maddeler halinde izah edeceğim. Vakit kaybetmeden hemen başlıyalım.
1. İnekler hangi yöntemle kuruya çıkarılmalıdır, bu yöntemlerin avantaj ve dezavantajları nelerdir?.
ineklerin kuruya çıkarılması için 3 yöntem bulunmaktadır. Bunlar yem ve su miktarını azaltmak, sağım sayısını azaltmak (aralıklı sağım) ve aniden sütten kesmedir. İneklerde süt yapımını azaltmak için asla su miktarı kısıtlanmamalıdır. Çünkü su hayati fonksiyonlar için çok gereklidir. Yem miktarını azaltmak ile süt yapımı azaltılabilinir fakat ineğin süt verimine göre kuruya çıkma süresi değişir. Bu durumda kuru dönem süresi kısalabilir, daha da önemlisi süt somatik hücre sayısı artar, süt kalitesi düşer. Ayrıca kuruya çıkarılacak inekler için bir gruplandırma ve rasyon hazırlamak gerekir, bu durumda iş gücü artar. Bunlara ek olarak kuru dönem tedavisi yapılacaksa, kuru dönem süresi kısaldığından antibiyotik rezidüe problemi söz konusu olabilir. Aralıklı sağım ile de inekleri kuruya çıkarmak mümkündür. Bu yöntemin dezavantajı inekler arasında süt yapımının azalma sürelerinin farklı olması ve süt somatik hücre sayısını arttırarak süt kalitesini düşürmesi ve kuru dönem süresinde kısalmaya neden olmasıdır. Yukarda anlatılan iki yöntemin avantajı ise kuruya çıkarılma zamanı süt veriminin azalması nedeniyle kuru dönem başında mastitis riskinin düşük olmasıdır. Kuruya çıkarmada 3. Yöntem aniden sütten kesmedir. Günümüzde büyük işletmelerde aniden sütten kesme yöntemi önerilmektedir. Bu yöntemin avantajı ineklerde ayrı bir gruplandırmaya ve rasyon düzenlemesine ihtiyaç olmamasıdır. Dezavantajı kuruya çıkarken süt verimi yüksek ineklerde mastitis riskinin yüksek olmasıdır.
2. Kuru dönemde ineklerin barındığı ortamlar nasıl olmalıdır?
Kurudaki ineklerin barındırıldığı ortam temiz, kuru ve havadar olmalıdır. Kurudaki inekler laktasyondaki ineklerden ve düvelerden ayrı bölümlerde barındırılmalıdır. Özellikle kuru dönemin başı ve sonunda inekler her türlü stres faktörlerinden uzak tutulmalıdır. Stres immun sistemi zayıflatır, enfeksiyona hassas bu dönemde mastitis riskini arttırır. Kuru dönemin sonunda doğum bölmelerine bol altlık serilmeli ve altlıklar düzenli değiştirilmelidir.
3. Kuru dönemde meme bağışıklık sistemi nasıl güçlendirilmelidir?
ineklerde Kuru dönem meme içi enfeksiyonların en sık şekillendiği dönemdir. Bunun başlıca nedeni kuru dönem başında süt yapımının devam etmesi, sonunda ise kolostrum yapımının başlaması, meme savunma sisteminin zayıf olması, meme başı keratinin henüz oluşmaması veya yetersiz oluşması, gebeliğin ileri dönemlerinde hormonal, fizyolojik ve metabolik değişikliklerdir. Özellikle negatif enerji dengesi olan ineklerde immun sistemle ilişkili mastitis, metritis, ret. sec., topallık ve pnömoni gibi hastalıkların oluşma şansı yüksektir. Bu nedenlerle bağışıklık sistemi güçlendirilmelidir. Meme bağışıklık sistemini güçlendirmek için aşı yapılmalı ve vitamin E, D ve selenyum veya diğer antioksidan maddeler rasyonlara eklenmelidir. İneklerde stres faktörleri uzaklaştırılmalıdır. Kuru dönem sonunda negatif enerji dengesi önlenmelidir.
4. Kuruya çıkarken süt verimini nasıl azaltabilirim?
Süt verimi azaltmak için sağım sayısı azaltılabilinir ve yem kısıtlamasına gidilir. Bunların sakıncaları yukarda anlatılmıştır. Yada süt yapımından sorumlu prolaktin hormonunun antagonistleri uygulanır. Bu maddelerin kullanılmasından 24 saat sonra süt yapımı önemli oranda azalır. Bu maddeler piyasada satılmaktaydı fakat bazı sakıncalarından dolayı satışı durduruldu. İneklerin kuruya çıkarkern süt verim düzeyi ile mastitis arasında ilişki vardır. Yapılan bir çalışmada kuruya çıkartılır iken süt verimi 21 kg ile 13 kg olan inekler kuru dönem başında meme içi enfeksiyonlar bakımından karşılaştırılmış, kuru dönemde yeni meme içi enfeksiyon oranı sırasıyla %26 ve %16 olarak tespit edilmiştir. Bu sonuçta bize kuruya çıkarken süt verimi yüksek ineklerde kuru dönem başında yeni meme içi enfeksiyon oranının yüksek olacağını düşündürmelidir.
5. Kuru dönemde mastitis şekillendiğinde ne yapmalıyım?
Kuru dönemde mastitis şekillendiğinde ilgili meme lobu boşaltıktan sonra 12 saat arayla laktasyon döneminde kullanılan antibiyotikli tüplerden 3-5 gün kullanılmalı, tedavi bittiğinde memeye teat sealent uygulanmalıdır.
6. Kuruya çıkarmadan önce bir ineğin memesinin enfekte olup olmadığını nasıl öğrenebilirim?
Kuruya çıkarken bir memenin enfekte olup olmadığını CMT (skor +3 olan memeler enfekte kabul edilmelidir), son 3 ayın somatik hücre sayısına bakarak (son 3 ayın ortalaması 200.000 hücre/ml inekler enfekte kabul edilmelidir), mikrobiyolojik muayene ile öğrenebilirim.
7. Kuru dönem tedavisini kör mü yoksa selektif mi yapmalıyım, bunun kriteri nedir?
Son zamanlarda antibiyotik dirençlilik problemi önemli bir sorun olarak kabul edildiğinden antibiyotik kullanımını nasıl azaltabiliriz konusu sıkça tartışılmaktadır. İneklerde antibiyotiklerin en sık kullanıldığı sorunların başında mastitis tedavisi ve kuru dönem tedavisi gelmektedir. O nedenle mastitislerde tedaviden önce sorumlu patojenin tesbiti ve ona yönelik spesifik etkili, dar spektrumlu antibiyotik kullanılmalıdır. Etkenin gram negatif bakteri olduğu tesbit edildiğinde antibiyotik kullanımı pek önerilmemektedir. Gram pozitif bir bakteriyse antibiyotik kullanmak, bu şekilde antibiyotik kullanımını azaltmak mümkündür. Bir diğer neden kuru dönem tedavisidir. O nedenle günümüzde kuruya çıkarken her ineğe antibiyotik verilmeli mi sorusu sıkça sorulmaktadır. Sonuçta sadece kuruya çıkarken enfekte olduğu düşünülen ineklere kuru dönem tedavisi yapılmalıdır. Kuruya çıkarken enfekte olmayan ineklere kuru dönem tedavisi yapılmamalıdır.
8. Kuru dönem tedavisine rağmen neden kuru dönemde meme içi enfeksiyonlar şekillenmektedir?
Kuru dönem tedavisine rağmen bazı ineklerde kuru dönemde yeni meme içi enfeksiyonlar şekillenemektedir. Bunun nedenleri kullanılan kuru dönem antibiyotiğinin etkisiz olması (antibiyotik dirençlilik) ya da kuru dönem başında kuru dönem antibiyotiklerinin memede minumum bakteri üremesi konsantrasyonuna geç ulaşması veya kuru dönem sonunda birçok kuru dönem antibiyotiğinin minumum inhibitör konsantrasyonunun düşmesidir.
9. Ayhan Baştan olarak nasıl bir kurya çıkarma yöntemi öneriyorsunuz?
Ben aniden sütten kesmeyi öneriyorum. İnekler son kez sağıldıktan sonra kuru dönem tedavisiyle birlikte meme başı kanalını kapatan teat sealent uygulanmalıdır. Doğuma kadar başka bir uygulamaya gerek yoktur. İneklerde kuru dönem mastitis için riskli dönem olduğundan meme bağışıklık sistemini güçlendirmek için mastitis aşısı ve rasyonlara vitamin E, D ve selenyum eklenmelidir. Meme içi tedavi ise şu şekilde yapılmalıdır. Öncelikle meme boşaltılmalı, daha sonra meme başı bir dezenfektana daldırıldıktan sonra 30 sn beklenmeli, daha sonra meme başının uç kısmı %70’lik alkollü pamukla iyice temizlendikten sonra kuru dönem tüpü meme başından (memenin içine iyice sokmadan, partial uygulama) verilmeli, arkasından teat sealent verilip, meme başları tekrar bir dezenfektana daldırılmalı ve doğuma kadar başka bir şey yapılmamalıdır.