Hiperkeratosis (Hiperkeratoz = HK) derinin kalınlaşması, derinin üst tabakasındaki keratinin aşırı hale gelmesi anlamında bir terimdir. Buradaki konu; ineklerin meme delikleri etrafındaki kalınlaşmadır.
Bazı hatalar sonucunda ineklerin meme deliklerinin çevresindeki dokular kalınlaşır. Giderek nasırlaşır. Bu duruma ‘’hiperkeratosis’’ adını veriyoruz. Hiperkeratosis sütün azalması, sütte somatik hücre sayısının yükselmesi, gizli ve klinik mastitis gibi sorunlara, ileri durumlarda ise, ineğin sürüden çıkarılmasına yol açar.
Hiperkeratosis Sebepleri
Hiperkeratosis çoğunlukla makineli sağım yapılan işletmelerde ortaya çıkan bir sorundur. Başlıca sebebi aşırı vakumdur. Özellikle süt gelmediği halde süt sağım makinesinin çekmesi ile meme deliği dışarıya doğru bombeleşir. Bu hatalı işlem sık sık tekrar edildiğinde deliğin ucundaki dokular kalınlaşır ve nasırlaşır.
Meme deliğinde 3 adet koruyucu düzenek vardır. Büzücü kas, keratin tıkaç ve Fürstenberg rozeti. Meme başındaki bombeleşme, nasırlaşma sonucunda bu 3 anatomik yapı da bozulur. Böylece meme deliğinden memenin içine mikropların girmemesini sağlayan bariyer ortadan kalkar. İneğin mastitise yakalanma sıklığı artar.
Daha ileri vakalarda mastitis ve gizli mastitisle baş edilemez. Memede süt yapan hücreler kurumaya başlar ve inek sürüden çıkarılır. Hiperkeratosis bu yüzden sürüler için büyük bir ekonomik sorundur.
Memeyi sağım makinasının aşırı çekmesi (aşırı vakum) genellikle iki safhada ortaya çıkar. İlk safha sağımın başladığı zamandır. Eğer inek sağım öncesi, sağıma iyi hazırlanmamış, yeterince oksitosin salgılanması sağlanamamış, sağım başlıklarını takmak için aceleci davranılmış ise; meme başlıkları sütü çekmek ister. Fakat henüz süt indirilmemiştir. Buradaki vakum sebebiyle meme deliği dışarıya doğru bombeleşir.
İkinci safha ise sağımın bittiği, memenin içinde süt kalmadığı halde makinenin vakum uygulamasıdır. Özet olarak, sağım başlarken ve bittiğinde memeye gereksiz vakum uygulanması ile ilgili hatalar hiperkeratosis’e yol açar.
Başka sebepler de söz konusudur. Örneğin; kalitesiz, tahriş edici daldırma solüsyonları delik çevresinde nasırlaşmaya yol açabilir. İneğin yaşı, meme ucunun şekli de hiperkeratosis’e yatkınlık bakımından önemlidir. İnek yaşlandıkça hiperkeratosis’e yatkınlık artar. Meme ucunun sivri veya yuvarlak olması da etkilidir. Kalıtsal (genetik) olarak sivri uçlu memelerde daha fazla Hiperkeratosis görülür.
İneklerin soğuk ortamda veya çamurlu ortamda kalmaları da Hiperkeratosis vakalarında artışa sebep olur. Genel bir bakış açısıyla, hiperkeratosis ‘’sağım pratiği’’ ve ‘’sürü yönetimi’’ konusunda bir indikatör (belirteç)tir.
Hiperkeratosis sağımdaki gün sayısıyla da ilgilidir. İneğin sağımda geçen günlerinde, 60-180. günler arasında görülme sıklığı daha fazladır.
Hiperkeratozisin Tedavisi Nasıl Yapılır?
Hiperkeratosis’in tedavisi için dünyada bazı çalışmalar ve uygulamalar yapılmaktadır. Bunlardan biri LED ışıkla fototerapi’dir. ‘’Photobiomodulation device’’ adı verilen bir alet ile meme deliğinin çevresine LED ışık vererek koruyucu ve tedavi edici etki sağlandığı belirtilmektedir.
Bir başka tedavi yöntemi phenoxyethanol merhemidir. Bir uygulama da Silativit’tir. Rus bilim insanlarının geliştirdiği, Silicon glycerogyrogel ve çinko içeren bir ilaçtan iyi sonuçlar alındığı bildirilmektedir. İçeriğinde chlorhexidine digluconate, pefloxacin ve metronidazole’de bulunduran ‘’Silativit’’ ile birçok ineğin sürüden mecburi çıkarılmasının önlendiği savunulmaktadır.
Hiperkeratosisden Korunma Yolları
Her zaman olduğu gibi asıl yapılması gereken ‘’koruyucu hekimlik’’tir. Vakum ve pulsasyonun doğru ayarlanmış olması şarttır. Sağım makinesi firmasının teknik servisinden bu konuda yardım alınmalıdır.
Sağım öncesi memenin hazırlanması için en az 90 saniye vakit geçirilmeli, bu arada ön daldırma, son daldırma, kurulama işlemleri yapılmalı, kurulama havlusu temiz çıkmazsa, aynı işlem tekrar edilmeli, oksitosin uyarımı tam olarak sağlanmalıdır.
Sağım sonunda sütün bitmesi ile birlikte otomatik olarak memeyi bırakan sağım makineleri tercih edilmelidir.
Meme deliklerinin ucuna çamur yapışmayacak şekilde, ineklerin yattığı yerler ‘’kuru ve temiz’’ olmalıdır. Meme başının daldırıldığı ‘’son daldırma solüsyonu’’nun kaliteli, tahriş etmeyen bir solüsyon olmasına özen gösterilmelidir. Eğer sürüde sivri meme uçlu inek çoksa, ileriki nesiller için genetik seleksiyon yönünde uygun spermalar seçilmesi için dikkat sarf edilmelidir.
Hiperkeratosis’in tek başına bir sorun olmadığı, mastitise yol açacağı unutulmamalıdır.