Hayvancılıkta hormon kullanımı, giderek artan dünya nüfusunu gereğince besleyebilmenin bir yolu da, hayvansal üretimi arttırmaktır. Bu amaçla gelişmiş bazı ülkelerde bir yandan biyoteknolojik uygulamalar yoğunluk kazanırken, bir yandan da çoğu yasal olmayan yöntemlerin sıkça kullanıldığına tanık olmaktakyız. Bunlardan sonuncusu, günümüzde Federal Almanya’da ortaya çıkarılan “hormonlu et” skandalıdır.
Sentetik Hormonlar
Hormonlar, vücuttaki özel bezler tarafından salgılanan ve organizmanın yaşamsal öneme sahip tüm işlevlerini yöneten doğal kimyasal maddelerdir. Böylesine önemli işlevleri bulunan hormonların, bir de doğalının kimyasal yapısına tamamen uygun olarak üretilmiş sentetik türevleri vardır. Doğal hormonlar ne denli vücuda özgü ve yararlı maddeler ise, sentetik hormonlar da o denli vücuda yabancı ve zararlı maddelerdir. Bu neden, sentetik hormonların belli bazı Veteriner Hekimlik alanları dışında, o da veteriner hekim kontrolü olmaksızın hayvanlarda kullanılması tavsiye edilmez. Sentetik hormonlar veteriner hekimlikte teşhis, tedavi ve koruyucu amaçlarla kullanılırlar. Bir de hormonların saydığımız bu amaçlar dışında hayvanlarda yetiştirme yönlü kullanılmaları söz konusu olabilir. Bu konuda bazı sentetik hormonların metabolizma faaliyetini arttırıcı (anabolizan) etkisinden yararlanılmaktadır. Sentetik hormonların yetiştirme yönlü kullanım amaçları arasında et verimini arttırma, transport sırasındaki canlı ağırlık kaybını önleme, ahırdaki bakım ve yönetimlerini kolaylaştırma gibi hususları sayabiliriz. Bu amaçlarla en yaygın olarak kullanılan sentetik hormon bir östrojen preperatı olan Dietilstilbestrol ’dür.
At Ülkelerinde Yasaklandı
Hayvan vücuduna yeme katılarak ağır yoluyla ya da deri altına yerleştirilen peletler vasıtasıyla sokulan sentetik hormonların bir kısmı idrar ve dışkı ile atılırken, bir kısmı da ette, yağda, karaciğerde, böbrekte birikerek hormon kalıntısı denilen olguya neden olurlar. Hayvan vücudunun bu bölümlerini ya da bu bölümlerden hazırlanmış gıda maddelerini yiyen insanlara da geçen sentetik hormonların başta kısırlık ve kanser olmak üzere çok çeşitli hastalıklara yol açtıkları konunun uzmanı tıp otoritelerince de bildirilmektedir. Bu nedenlerle yetiştirme amaçlı sentetik hormon kullanımı tüm AT ülkeleri ile Türkiye’de yasaklanmıştır.
Türkiye’de şu günlerde güncel olan ve tartışılması gereken husus, hormon kalıntısının ithal etlerle et ürünlerinde nasıl saptanacağı ve ülkemizde kullanılmasının nasıl denetleneceğidir.
Sentetik hormonların canlı hayvanda sütle, dışkıda, idrarda; kesilmiş hayvanda ise ette,yağda, karaciğerde, böbrekte saptanması konusunda bugün elimizde, tümü de Türkiye’de uygulanabilen çok duyarlı analiz yöntemleri bulunmaktadır. Radioimmunoassay, enzimassay, kromatografi gibi yöntemlerle başta östrojen olmak üzere tüm sentetik hormonlar çok düşük düzeyde bile olsalar kolaylıkla saptanabilmektedirler. Bu yöntemlerle çalışan laboratuvarlar Türkiye’deki belli başlı Veteriner Fakülteleri ile T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ’na bağlı araştırma enstitülerinde uzunca bir süreden beri bulunmaktadır.
Hayvancılıkta Hormon Kullanımı İçin Alınacak Önlemler
Veteriner hekimlik alanları dışındaki amaçlarla yasadışı olarak kullanılan sentetik hormonların denetlenmesi konusunda alınabilecek ivedi önlemleri başlıca şu başlıklar altında toplayabiliriz:
1-) İthal etler ve et ürünleri, geldikleri ülkeden alınmış sağlam raporu bulunsa dahi, sınır kapılarından girmeden alınacak numunelerin saydığımız fakülteler ve araştırma enstitülerinde muayeneleri yapıldıktan ve sentetik hormon içermedikleri saptandıktan sonra yurda sokulmalıdır. Sonucu almada çabukluk sağlama bakımından bu laboratuvarlar sınır kapılarına yakın illerde kolaylıkla kurulabilir.
2-) Canlı olarak ithal edilen besi danaları ile Türkiye’de hormon kullanıldığından kuşku duyulan hayvanlardan tesadüfi örnekleme ile alınacak idrar ve dışkı numunelerinde de aynı işlemler uygulanabilir.
3-) Yasak olmasına rağmen sentetik hormonların Türkiye’de de kullanılmasının önüne geçilmesi amacıyla hayvanlara özgü tüm sentetik hormon preparatlarının insanlarda analeptik ilaçlarda olduğu gibi yeşil veteriner hekim reçetesine bağlanarak satılması büyük bir zorunluluktur.
Hayvancılıkta Hormon Kullanımı Sonuç
Halk sağlığı açısından büyük bir önemi bulunan hayvan ve hayvansal ürünlerdeki hormon kalıntısı sorunu ile baş edebilecek yeterli laboratuvar olanağı ve teknik eleman ülkemizde vardır ve gerekli önlemler vakit yitirilmeden alındığı takdirde de korkulacak bir durum mevcut değildir.