Evcil Kuşlarda Çiçek Hastalığı ‘nın etkeni Poxviridae familyasında yer alan DNA ‘lı zarflı bir virustür. Virüsün farklı suşları olmasına rağmen kanatlı çiçek virüsü olan bu virüs papağangillere adapte olmuştur. Virüs en büyük olanlarından biridir ve kuru ortamlara da bir kaç ay dayanıklıdır. Dezenfektanların çoğu etkili olmasına rağmen etkenin infektivitesinin yok edilebilmesi için uzun bir süre dezenfeksiyon gereklidir.
Virüsün bütünlüğünün bozulmamış sağlıklı deriye bulaşması zordur. Zedelenmiş ya da yaralanmış deri bütünlüğü bozulmuş bölgelerden virüsün deri yoluyla bulaşması daha kolaydır. Bulaşma, deri döküntüleri ve mukoz membranlarda oluşan difterik lezyonlardan olur. Virüs, epidermise tutunduktan sonra ikinci bir faz ile kemik iliği ve karaciğere yerleşir. Bazı kuşlarda bu faz görülmez. Kemik iliği ve karaciğere yerleşim sonucu diğer organlara da yayılım olabilmektedir. Bu fazdaki yani ikinci viremiden sonra kuşlarda ölümler sık görülür.
Evcil Kuşlarda Çiçek Hastalığı Klinik Belirtiler
Evcil Kuşlarda Çiçek Hastalığı ‘nın farklı klinik formları vardır.
Papağanlarda en fazla deri ve difterik formu görülmesine karşın diğer evcil kanatlılarda tümör oluşumu yanında merkezi sinir sistemi bulguları ve septisemi oluşabilmektedir. Çiçek hastalığı özellikle ithal edilen kuşlarda görülmesinin yanında kuşların yoğun olarak bir arada tutulması hastalık açısından risk oluşturmaktadır.
1- Difterik Formu
Hastalığın difterik formununda en önemli lezyonlar ağız boşluğunda sarı, kabuklu bir tabakanın oluşmasıyla karakterizedir. Kursak ve yemek borusunda benzer lezyonlarda oluşabilmektedir. Bu durumda oluşan bu sarı kabuklu yapılar yem ve su alımını engellediği gibi nefes alıp vermekte güçlük hatta boğulmaya kadar ilerleyebilmektedir. Bu kabuklar bulundukları noktalardan çıkartılmaya çalışılırsa kanamalara neden olmaktadır. Çiçek hastalığının difterik formunda Trichomoniasis ve Candidiasis ile karışabilir. Hastalığın ileri durumlarında bağırsak mukoz membranları ve kalp kası da etkilenebilir ve ölüm gerçekleşir.
2- Deri Formu
Hastalığın deri formunda genellikle deri şekli lokal seyirlidir ve difterik formu oluşmadan yalnızca başında görülür. Enfeksiyonun başlangıcında tüysüz olan deri bölgelerinde koyu renkli kalınlaşmalar başlar ve daha sonra yağlı ve ıslak görünümlü kabuklanmalara dönüşür. Deri formu çoğunlukla sadece göz ile sınırlı olup göz kapaklarında yara, keratitis ve uveitis ile sınırlıdır. Yalnız bakım şartlarının iyi olmadığı ve zamanında müdahelenin yapılmadığı durumlarda mantar ve bakteriler yani sekonder enfeksiyonlar katılarak komplike bir hal alabilir.
Hastalığın ithal edilen ve başka yerden getirilen kuşlarda daha sık görüldüğüne değinmiştik. Birçok olgularda çiçeğin deri şekli, difterik formu gelişmeksizin görülmektedir.
İlk belirtiler tüysüz deri bölgelerinde küçük kahverengi tarzda kalınlaşmalardır. Bunlar yağlı ve ıslak deri yaraları oluşturan kabuklu alanlarda gelişir. Genellikle deri şekli kendini sınırlayan enfeksiyon şeklindedir. Fakat bakteri ve mantarlarla meydana gelen sekonder enfeksiyonlar bu semptomları komplikasyonlu hale getirip teşhiste zorlanılmaktadır.
Evcil Kuşlarda Çiçek Hastalığı Tanı Nasıl Yapılır?
Klinik ve patolojik semptomlar fikir vermektedir. Kesin tanı amacıyla lezyonlu derilerden ve difterik formda özellikle ağız içersindeki kabuklanmalardan örnekler alınır. Bu alınan kabuklu örnekleri elektron mikroskopta direkt tanıya gidilir. Hücre kültürleri ve embriyolu tavuk yumurtalarının korioallantoik membranında virüs izol edilebilmektedir. Günümüzde PCR (Polimeraz zincir reaksiyonu) ve real-time PCR teknikleri ile etkenin DNA sını saptanmasında yardımcı olan tekniklerdir.
Deri lezyonları ve diterik materyal PCR tekniğpi ile kanatlı çiçeği DNA sını göstermesi yoluyla tanıya oluşturmada kullanılabilir. Derinin biyopsisi alınarak histopatolojik olarak da muayene edilmesinde tanıya yardımcı olmaktadır.
Eosinofilik intrasitoplazmik inklüzyon cisimsikleri (Bollinger cisimciği) evcil kuşlarda çiçek hastalığı için patognamiktir.
Evcil Kuşlarda Çiçek Hastalığı Tedavi Nasıl Yapılır?
Günümüzde birçok yöntem denenmekle beraber hala Poxvirüs için henüz geliştirilmiş bir antiviral ilaç bulunmamaktadır. Hastalık beklenen seyirde olduğu durumlarda 3-4 hafta zaman zarfında kendi kendine yavaşlama görülür.
Sekonder enfeksiyonlar tesbit edilmiş ise bakteriyel enfeksiyonlar için antibiyotik veya mantar enfeksiyonları için antifungal ilaçlar kullanılmalıdır.
Deri lezyonları ve mukoz membranlara iyot uygulanarak virüsü etkinliği azaltılmaya çalışılır. Birçok evcil kuşda A vitamini eksikliği olduğu için özellikle enfeksiyonun göze vurduğu durumlarda A vitamini takviyesi toparlanma sürecini hızlandırır. Orta dereceli enfeksiyonlarda herhangi bir kalıntı olmazken ileri dereceli çiçek hastalığı durumlarda deri bazı kalıcı olgular bırakabilmektedir.
Evcil Kuşlarda Çiçek Hastalığı Korunma Nasıl Yapılır?
Kuşların barındırıldığı alanlarda hasta olanlarla hasta olmayan ayrılmalıdır. Hasta olanlardan enfeksiyonun yayılması için mutlaka sokucu veya ısıran arthropodlarla mücadele edilmelidir.
Papağanlar için üretilmiş aşı az ve nadir bulunduğu için her zaman yapılamamaktadır. Endemik bölgelerde aşılama yapılabilmektedir. Kanarya, güvercin, hindi ve tavuk gibi diğer evcil kuşlar için üretilmiş aşıların papağanlarda kullanımı risklidir ve kullanımı güvenli değildir.