Dönek inek, klinik olarak normal görünen, düzenli kızgınlık gösteren, 3-4 kez tohumlandığı halde döl tutmayan ineklere yetiştiriciler ‘’döndü’’ diyorlar. Dünya literatüründe Repeat Breeder (RB), Repeat Breeder Cow (RBC) olarak geçen bu duruma biz ‘’ dönek inek’’ adını veriyoruz.
Tohumlanan ineğin tekrar kızgınlık göstermesi, döl tutmaması yani ‘’dönek’’ olması çok faktöre bağlı bir sorundur. Bu duruma sebep olan faktörler sıralandığında görülecektir ki, sorunlar ‘’Sürü Yönetimi’’ hatalarından kaynaklanmaktadır.
İneklerin dönmesine sebep olan sorunlar
Tohumlama zamanı, erken embriyonik ölüm, sperma kalitesi ve uygulama ile ilgili engeller, metritis (rahim yangıları) olarak sıralanabilir.
Bunların arkasında ise; besleme hataları, genetik sorunlar, bakteriyel ve viral enfeksiyonlar, stres faktörleri olabilir.
Besleme hataları deyince akla izmineral eksiklikleri, özellikle kobalt, bakır, selenyum, demir eksiklikleri protein ve enerji dengesizlikleri, hayvanın gebe kalmaya elverişli bir vücut skorunda olmaması, A, D, E vitaminleri eksikliği gelir. Konuyu biraz daha derinlemesine incelersek kuru dönem bakım ve beslemesindeki hatalar karşımıza çıkar.
Erken embriyonik ölümlere enerji eksikliği (NEB), hastalıklar, ısı stresi sebep olabilir. Kalitesiz yumurta üretimi, yumurtanın yumurta yoluna atılamaması, zayıf embriyonun rahim ile iletişim kuramaması sonucunda rahim içine yerleşememesi (nidasyon sorunu) sebebiyle erken embriyonik ölümler gerçekleşmektedir.
Metritis (rahim yangısı) en önemli ‘’dönek’’ sebebidir.
Metritisi hazırlayıcı sebepler; güç doğum, sonun atılamaması (eşin düşmemesi), Prolapsus uteri (rahmin dışarı fırlaması), Abortus (yavru atma) olarak sıralansa da bunların arkasında çoğunlukla kuru dönem hataları vardır.
Dönek inek vakalarının önüne geçmek için nelere dikkat etmeliyiz
Kızgınlık takibi ve tespiti çok büyük önem taşır. Tohumlama doğru zamanda yapılmalıdır. Her işletmenin bir ‘’kızgınlık takip programı’’ olmalıdır. Kızgınlık takibinden sorumlu ‘’bir tek kişi’’ belirlenmelidir. Kızgınlık gözle, boyama ile, aletlerle takip edilebilir.
Doğum sonrası ‘’lohusa takip programı’’ ile inekler en az 30 gün gözlenmelidir. İneklerin serbestçe, kendilerinin alabilecekleri şekilde önlerine izmineraller konulmalıdır. Selenyum, E vitamini, A, D, E vitamin kombinasyonları, doğum öncesi ve doğum sonrası takviyeler yapılmalıdır.
Aşısı olan enfeksiyöz hastalıklar için mutlaka aşılar kullanılmalıdır. İç parazit mücadelesi ihmal edilmeden, aksatılmadan, düzenli şekilde yapılmalıdır.
Kuru dönem bakım ve beslemesindeki hatalar düzeltilmelidir. İnekler her türlü stresten, özellikle sıcaklık stresinden, kalabalık, sıkışık ahırlardan, kötü barınak koşullarından, pis ve ıslak yatak yerlerinden uzak tutulmalıdırlar. Bu gibi sorunlar saptandığında düzeltici önlemler alınmalıdır. İyi kayıt ve iyi gözlem en büyük yardımcımızdır. Akrabalı yetiştirmeden kesinlikle uzak durulmalıdır.
Mastitis (meme yangısı) ile döl tutmama arasında bir ilişki olduğunu, mastitisin sürülerde %8-11 arasında döl verimi düşüklüğüne sebep olabileceğini unutmamalı ve mastitis ile mücadeleye önem vermeliyiz. İneklerin tohumlama sonrası ‘’dönmesi’’ söz konusu olduğunda ise östrus senkronizasyon protokollerinden yardım umabiliriz. Ancak en doğrusu yukarıda sayılanların doğru şekilde yapılmasıdır.
Döl tutmama sürü yönetimi ile ilgili bir sorundur. Yani sürüyü yönetenlerin hatalarının toplamı karşımıza ‘’döl tutmama sorununu’’ çıkarır.
Bu hatalar ise buzağılama aralığını uzatır, sürüden zorunlu çıkarma oranını yükseltir. Özet olarak; kazanç azalır, zarar artar. Sürü yönetiminin her adımını öğrenmek ve doğru şekilde uygulamak bu tip sorunların ortaya çıkmasını engelleyecektir.