Deney Hayvanlarında Anestezi ve Analjezi
Deney Hayvanı ve Araştırmalara İlişkin Uygulamalarda Anestezi Prosedürü
1-) Deney hayvanları üzerinde yapılan araştırmalarda, girişimler ağrı veya endişeye neden olur.Deney sonucunu etkilemeyecek şekilde uygun anestezik veya analjezik kullanımı gereklidir.
Anestezi tekniğinin seçimi kullanılacak hayvan türüne, uygulanacak cerrahi işlemin tipine ve süresine, araştırmacının deneyimine ve deneyin amacına bağlıdır.
Anestezi kullanımına uygunsuz bir durum olmadıkça, prosedürler genel veya sınırlı uyuşturma altında yapılır.
Şiddetli ağrılara yol açabilecek ciddi yaralanmaları içeren prosedürler anestezi olmadan uygulanmaz.
2-) Anestezi kullanımının uygun olup olmadığına karar verirken bazı hususlar dikkate alınır.
a-) Anestezinin hayvan için prosedürden daha travmatik olup olmadığı
b-) Anestezinin prosedürün amacına uygun olup olmadığı
Deney hayvanlarında anestezi maddelerinin dozları ve uygulama yolları
| Fare | Rat | Tavşan | Kobay | Koyun | Domuz | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ksilazin + Ketamin (mg/kg) | 5-16 + 100-200 ip, im | 5-8 + 75-90 im | 2,5-10 + 20-40 im | 0,1-5 + 30-44 im | 0,1-0,2 + 10-15 im | 1-2 + 6-10 im |
| Diazepam + Ketamin (mg/kg) | 3-5 + 50-150 ip, im | 5-10 + 45-60 ip | 5-10 + 30-60 im | 5-8 + 60-100 im | 0,1 + 4,4 iv | 1-2 + 10-18 im |
| Thiopental (mg/kg) | 25-50 ip, im | 20 iv | 15-30 iv | — | — | 6-15 iv |
| Pentobarbital (mg/kg) | 30-90 ip, iv | 30-40 iv | 20-60 iv | 15-48 ip | 25-30 iv | 20-30 iv |
| Tiletamin + Zolezepam (mg/kg) | 50-100 ip | 5-25 iv | 32-64 im | 10-80 ip, im | 4-12 iv | 4,4 im |
| Propofol (mg/kg) | 20-30 iv | 7-10 iv | 5-10 iv | — | 3-4 iv | 3 iv |
Örnek:
Kemirgenler küçük boyutlarından ve yüksek metabolizma hızlarından dolayı sanılanın aksine büyük hayvanlara göre daha yüksek dozda anestezik madde ile anesteziye alınırlar.
Bazal metabolizma hızlarının yüksek olması nedeni ile hipoglisemi olmasını engellemek için gıda verilmesi anesteziden 1-2 saat önce (erişkin hamster ve kobaylarda ise 4-6 saat önce ) kesilmelidir. Su kısıtlaması ise yapılmamalıdır.
Labortaruvar hayvanlarından kullanılan inhalasyon anestezikleri ve konsantrasyonları
| İndüksiyon konsantrasyonu | İdame konsantrasyonu | |
|---|---|---|
| Eter | % 15-20 | % 5 |
| Halotan | % 4-5 | % 1-2 |
| İzofloran | % 4 | % 1,5-2 |
| Sevofloran | % 3-5 | % 2-3 |
| Metoksifloran | % 4 | % 0,5-1 |
3-) Hayvanlara ağrı hissetmesini engellemek amacıyla anastezik veya analjezik dışında başka bir ilaç verilmemelidir.
Aksini gerektirecek bir durum olursa anastezik veya analjezik rejimin ayrıntıları hakkında bilimsel bir gerekçe sağlanmalıdır.
4-) Anastezinin etkisi geçmeye başladığında sıkıntı çeken bir hayvan prosedürün amacına uygun olması şartı ile ameliyat sırası ve sonrasında analjeziklerle veya başka ağrı kesici yöntemlerle tedavi edilirler.
5-) Prosedür amacına ulaştığında hayvanın sıkıntısını en alt düzeye indirmek için uygun önlem alınır.
Hayvanların Deneylerde Tekrar Kullanımı
Daha önce deney yapılan hayvanın tekrar kullanılmasına bazı durumlarda izin verilir.
a) Daha önceki deneylerin gerçek şiddeti “hafif” veya “orta” ise
b) Hayvanın genel sağlık durumu tamamen eski haline dönmüşse
c) Yeni deney “hafif”, “orta” veya “ düzelmez” olarak sınıflandırılmışsa
ç) Hayvan üzerinde daha önce gerçekleştirilen prosedürleri değerlendirebilecek bir veteriner hekim tarafından uygun bulunmuşsa
Fakat bazı durumlarda , (a) bendini uygulama dışı bırakacak şekilde ve hayvanın veteriner hekim tarafından muayene edilmesinden sonra, hayvanın şiddetli acı, ızdırap veya eşdeğerini içeren bir deneyde birden fazla kullanılmaması şartıyla bir hayvanın tekrar kullanılmasına izin verilebilir.
Deneyin Sonlandırılması
Deneyle ilgili olarak daha fazla gözlemin yapılamayacağı durumlarda ya da genetiği değiştirilmiş hayvan soyları ve nesilleri artık takip edilmiyorsa veya sürekli devam eden bir şekilde hayvanın iğne batırılmasına eş şekilde ya da daha fazla acı, eziyet, ızdırap ve kalıcı hasar yaşaması bekleniyorsa deney sonlandırılır.
Deneyin sonunda, bir hayvanın yaşamaya devam etmesine dair karar bir veteriner hekim tarafından alınır.
Bir hayvanın yaşatılmaya devam etmesi durumunda, sağlık durumuna uygun bakım ve barınma hizmeti sağlanır.
Hayvan orta veya şiddetli acı, eziyet, ızdırap ve kalıcı hasar yaşamaya devam ediyorsa öldürülür.
Kemirgenlerde ileri derecede ağrı bulgu ve işaretleri;
-Gezintisinin bozulması, yiyeceğine ve suyuna gidememesi, gıda ve su alımının durması (kronik anoreksi).
-Kas atrofisi bulgusu veya anormal zayıflamanın diğer bulguları, belirgin kilo kaybı (hızlı >%15 veya devamlı >%20) ile şiddetli dehidrasyon.
-Letarji (fiziksel ve mental uyanıklığının kaybı, uyuşukluk, aktiviteden hoşlanmama), nekroz ve kanama, solunum zorluğu, santral sinir sistem bozuklukları, kronik diyare veya kabızlık.
-Ayağa kalkamama, konvülziyon ve epileptik davranışların ortaya çıkması, kendisine zarar vermeye başlaması, beden ısısında daimi ve belirgin düşme (<34 derece).
-Tümör boyutlarında büyüme
Yararlanılan kaynaklar
- Ünsal A (2012). Araştırmalarda Hayvan Kullanımı, 3R Prensibi ve Replacement. 14th International Veterinary Medicine Scientific Research Congress, 62, Abstract Book, Istanbul.
- Hacettepe Üniversitesi Deney Hayvanları Etik Kurulu, 2001.
- İzmir Bornova Veteriner Kontrol Enstitüsü, Deney Hayvanlarında Anestezi, Analjezi ve Ötanazi, Arslan A.
- Resmi Gazete (01.07.2004, Sayı:25509) 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu (2004).
- Flecknell PA, Thomas A. Comparative Anesthesia and Analgesia of Laboratory Animals. Veterinary Anesthesia and Analgesia. The Fifth Edition of Lumb and Jones Ed: Kurt A. Grimm, Leigh A. Lamont, William J. Tranquilli, Stephen A. Chapter 39 (2015), 754-763. John Wiley & Sons, Inc.