Damızlık sığırlarda dış görünüşe göre sınıflandırma nasıl yapılmalıdır?. Ekonomik süt sığırı yetiştiriciliğinde en önemli kriterler süt ve döl verimidir. Bir inekten hayatı boyunca elde edilen süt ve döl verimi işletmenin ekonomikliğini ve ülkenin de hayvansal ürün üretim miktarını belirlemektedir. Uzun ömürlülük olarak ifade edilen bu durum sığırların yüksek verime dayanabilecek yapıya sahip olması ile mümkündür. Bu nedenle de uzun ömürlülük daha da önemli bir kriter olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir çok araştırma uzun ömürlülük ile dış görünüş özellikleri arasında bir bağlantı olduğunu göstermiştir.
Bir hayvanın damızlık için uygunluğunu belirlemek amacı ile süt, et ve döl verimleri gibi ölçülebilen özellikleri yanında ekonomik açıdan önemli ve görsel olarak da belirlenebilen özelliklerin de dikkate alınması gereği tüm ülkelerce kabullenilmiştir.
Sığırların verimliliğini ve ekonomik ömür süresini etkileyen, kalıtım yolu ile generasyonlara aktarılabilen dış görünüş özelliklerinin popülasyon içerisinde belirli kriterlere göre tanımlanması ve değerlendirilmesi işlemine “Dış Görünüşe Göre Sınıflandırma” denilir.
Başlangıçta her ülkenin kendine göre sistemi bulunurken, ülkeler arası anlaşılırlık ve karşılaştırma sağlanabilmesi amacıyla 1997 yılında Holstein sığırlar için bir temel standart hazırlanmıştır. 2002’de bu standart yenilenmiştir. Ülkeler bu standartı temel alarak kendi sistemlerini oluşturmaktadır.
Türkiye’de Damızlık Sığırlarda Dış Görünüşe Göre Sınıflandırma çalışmalarına 1995 yılında başlanmıştır. 10 kişinin yabancı uzmanlar tarafından eğitimi ile başlayan çalışmalar 1999 yılına kadar daha çok eğitim ve sistemin kurulması şeklinde gerçekleştirilmiştir. 2000 yılında da Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca talimatı hazırlanıp yayınlanmıştır. Halen uluslararası kriterler doğrultusunda Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliklerine üye işletmelerde Damızlık Sığırlarda Dış Görünüşe Göre sınıflandırma yapılmaktadır.
Neden Sığırlarda Dış Görünüşe Göre Sınıflandırma Yapılmalıdır?
Sığır yetiştiriciliğinde ineklerden uzun yıllar yılda bir sağlıklı bir yavru almak ve mümkün olabildiğince yüksek verim elde etmek temel amaçtır. Bunun için ineklerin iyi bir soydan gelmelerinin yanı sıra sağlam ve gelişmiş bir beden yapısına, kapasiteli bir memeye, ağır bedenini taşıyacak yapıda ayak ve bacaklara sahip olmaları gerekir.
- Dış görünüşü iyi olan hayvanlar büyük olasılıkla uzun ömürlü olur.
- Damızlık satışlarda fiyat bakımından avantaj sağlanır.
- Elde edilecek süt veriminde artış sağlanır.
- Gelecekte genetik ve ekonomik açıdan fayda sağlanamayacak bireylerin erken dönemde ayıklanması mümkün olur.
- Dış görünüş özellikleri iyi olan bir hayvanın sağlık problemleri daha az olur.
- Üretici ve çevre koşullarına uyumlu hayvanlar elde edilebilir.
- Buzağılama ve döl verimi bakımından populasyon performansı yükseltilir.
- Yüksek süt verimine dayanabilecek yapıya sahip nesiller elde edilir.
- Buzağı kayıpları azaltılır.
- Yurt içi ve uluslar arası yarışmalarda derece alabilecek hayvanlar elde edilir.
Kimler Sınıflandırma Yapabilir?
- Sınıflandırma, soykütüğü sistemini yürütmekle yetkili kuruluşlar tarafından yapılabilir.
- Boğa seçimi yapmak amacı dışında, dileyen her kişi sınıflandırma yapamaz. Sınıflandırma uzmanları, Bakanlığın veya yetkili kuruluşların düzenleyeceği toplu eğitimden geçmek zorundadır.
Sınıflandırma Yöntemleri
Dış görünüş özelliklerine göre sınıflandırmada farklı amaçlara hizmet eden 2 yöntem vardır.
- 100 Puan Üzerinden Sınıflandırma
- Doğrusal (Linear) Tanımlama
1) 100 Puan Üzerinden Sınıflandırma
Sınıflandırıcının doğrudan hayvanın değerine karar verdiği bir yöntemdir. Hayvan iyi ya da kötü diye değerlendirilir. Hayvanları puanına göre sıralamak ve seçim yapmak imkanı vardır. Islah örgütlerinde yürütülen seleksiyon programlarında kullanılması bakımından önemlidir.
İnekler 100 puan üzerinden değerlendirilir ve aldıkları puana göre şu şekilde sınıflandırılır:
> 90 Mükemmel : Bir inek ancak 3. buzağısından sonra bu puana ulaşabilir.
85-89 Çok İyi : 1. ve 2. laktasyondaki ineklerde maksimum puan 88 dir.
80-84 İyi : Damızlık kullanım
75-79 Orta : Damızlık kullanım
70-74 Yeterli : Damızlık kullanımda dikkat
65-69 Zayıf : Sürüden çıkarılabilir.
100 puan üzerinden sınıflandırmada vücut 4 bölüme ayrılarak değerlendirme yapılır.
- Süt tipi
- Beden
- Ayak ve Bacaklar
- Meme
Her bölüm için bulunan bu değerler, her bölüme verilen ağırlık oranı ile çarpılarak toplanır ve 100 üzerinden sınıflandırma puanı bulunur.
A) Süt Tipi (100 puan, toplam puanda payı 0.15): Burada hayvanın aşağıdaki özelliklerine bakılır ve idealden uzaklığına göre değerlendirilir;
- Cidago (yuvarlaklığı veya keskinliği)
- Kaburga yapısı (açısı ve açıklığı)
- Beden harmonisi
- Boyun (uzunluğu, omuza bağlantısı ve etliliği)
- Sütçülük özelliği (arkadan ve yukarıdan bakıldığında omuz genişliği)
- Sırt (düzlüğü, kuvvetliliği)
Bu kıstaslar göz önünde bulundurularak hayvan 100 puan üzerinden değerlendirilir. Toplam sınıflandırmada 100 üzerinden bulunan değer 0.15 ile çarpılarak genel puana dahil edilecek değer bulunur.
B) Beden (100 puan, ağırlık oranı 0.20): Hayvanın aşağıdaki özelliklerine bakılır ve idealden uzaklığına göre değerlendirilir;
- Büyüklük (Sağrı yüksekliği ve beden uzunluğu)
- Beden kapasitesi (Beden derinliği, göğüs genişliği)
- Sağrı (genişliği, eğimi, uzunluğu, kuyruk sokumunun durumu)
Bu kıstaslar göz önünde bulundurularak hayvan 100 puan üzerinden değerlendirilir. Toplam sınıflandırmada 100 üzerinden bulunan değer 0.20 ile çarpılarak genel puana dahil edilecek değer bulunur.
C) Ayak ve bacaklar (100 puan, ağırlık oranı 0.25): Hayvanın aşağıdaki özelliklerine bakılır ve idealden uzaklığına göre değerlendirilir;
- Tırnaklar (kalınlık, açıklık, yere basış, taban yüksekliği vb.)
- Kemik yapısı (inceliği – kalınlığı)
- Bacaklar (Açısı, duruşu)
- Eklemler (Bilek ve dirseğin kalınlığı, yumuşaklığı, güçlülüğü)
- Diz (düzgünlüğü, gevşekliği, şişliği)
- Yürüyüşteki görüntü (x bacaklılık vb.)
Bu kıstaslar göz önünde bulundurularak hayvan 100 puan üzerinden değerlendirilir. Toplam sınıflandırmada 100 üzerinden bulunan değer 0.25 ile çarpılarak genel puana dahil edilecek değer bulunur.
D) Meme (100 puan, ağırlık oranı 0.40): Hayvanın aşağıdaki özelliklerine bakılır ve idealden uzaklığına göre değerlendirilir;
- Meme merkez bağı
- Arka meme yüksekliği
- Arka meme genişliği
- Meme tabanı (derinliği)
- Ön meme bağlantısı
- Meme tabanının yere paralelliği (ön ve arka memenin aynı hizada olması)
- Meme başları (yerleşimi, açısı, ek meme başı, uzunluğu)
- Memenin damarlı olup olmaması
- Memenin etli olup olmaması, sütçü yapılılığı
Bu kıstaslar göz önünde bulundurularak hayvan 100 puan üzerinden değerlendirilir. Toplam sınıflandırmada 100 üzerinden bulunan değer 0.40 ile çarpılarak genel puana dahil edilir.
2) Doğrusal (Linear) Tanımlama
İnekler iyi yada kötü olarak değerlendirilmez, dış görünüş bakımından mevcut durum ortaya konur. Amaç, hayvanın değerlendirilmesi, puan verme değil tanımlanmasıdır.
Bu yöntem, boğaların kızlarının dış görünüşüne bakarak o boğanın döllerinin dış görünüş özelliklerinin tespitinde kullanılır.
Yöntemin bir diğer kullanım alanı, amaçlı çiftleştirmedir. Bunun için işletmedeki ineklerin ve boğaların dış görünüş özelliklerinin bilinmesi gerekir.
Doğrusal tanımlamada uluslararası kabul görmüş 14 standart özellik olup Türkiye’de bu özellikler ile hayvanları daha iyi tanımlamamızı sağlayacak 3 özellik daha olmak üzere toplam 17 özellik kullanılacaktır.
Her bir özellik için (vücut yüksekliği hariç) 1 – 9 arası puanlama yapılır. 1 ve 9 puanları ilgili özellik bakımından ekstrem sınırları temsil etmektedir. 5 puan ortalama değeri ifade etmektedir. 5 puan ideal demek değildir. İdeal ıslah amacına göre değişir.
Doğrusal tanımlamada dikkate alınacak 17 özellik,
- Ölçülebilir,
- Ekonomik değeri olan,
- Varyasyon gösteren (kıyaslanabilir),
- Kalıtsal olan özelliklerdir,
Her bir özellik için 1-9 arası puanlama yapılır. Bu puanlama EK 2’deki şemalarda olduğu gibi yapılır.
Bu özellikler;
- Sağrı Yüksekliği: Sağrı kemiğinden yere kadar olan mesafedir. Vücudun büyüklüğünü ve kapasitesini belirler. Santimetre cinsinden ifade edilir.
- Süt Karakteri: Cidagonun yanlara doğru yaptığı açıya bakılır. Hayvanın sütçü tipi olması bakımından bilgi verir.
- Beden Derinliği: Karnın en sarkık olduğu yer ile sırt arasındaki mesafedir. Vücudun kapasitesini belirler. Vücut derinliği arttıkça kaba yem tüketimi de artar.
- Göğüs Genişliği: İki ön diz arasındaki mesafedir.
- Sağrı Eğimi ve Genişliği: Sağrı eğimi ve genişliği doğumun kolay veya zor olmasını önemli ölçüde etkilerler. Sağrının geriye doğru hafif bir biçimde eğimli olması ve dar olmaması arzu edilir.
- Arka Bacak Açısı: Arka bacağın eğimi, vücut ağırlığının rahat taşınması açısından önemlidir. Arka bacağın dikliği veya yatıklığı ağırlığın ayaklara dengesiz bir biçimde binmesine yol açar. Buda hareketi zorlaştırır ve sorunlar başlar. Uzun ömürlülüğü oldukça etkilemektedir.
- Tırnak (Taban Yüksekliği): Tabanın (tırnağın arka tarafının) yerden yüksekliği olup, yere yakın olması veya çok yüksek olması ayakların hareketini engellemektedir.
- Diz: Arka dizin kalınlığına bakılır. Arka dizlerin iç ve dış kısımlarının kuruluk, etlilik durumu değerlendirilir.
- Arka Bacak Duruşu: Her iki bacağın duruş pozisyonuna bakılır. Tırnaklar üzerinde direk etkili bir özelliktir.
- Ön Meme Bağlantısı: Memenin karına doğru vücuda bağlantısı olup, memenin kapasitesi ve ileride sarkıp sarkmayacağı konularında önemli ipuçları verir.
- Arka Meme Yüksekliği: Memenin arka bacaklar arasından görülen bağlantısı olup, memenin kapasitesini tahmin etmeye yarar.
- Meme Merkez Bağı: Memeyi önden arkaya doğru ikiye ayırırcasına uzanan ve memenin vücuda bağlanmasını sağlayan temel bağ olan bu bağın belirgin olması arzu edilir. Aksi halde, ileride memede sarkmalar görülür.
- Meme Tabanı: Vücuda sağlam bir biçimde bağlı olan memenin en fazla arka diz hizasına kadar inmesi istenir. Daha yukarıda kalan memelerin kapasite bakımından düşük; daha aşağıda olanlar da sarkma problemi yaratabilecektir.
- Meme Başı Yerleşimi: Meme başlarının memeye bağlandığı yeri ifade eder (içe, dışa bakışı değil). Meme sağlığı ve makinalı sağım açısından önemlidir.
- Meme Başı Uzunluğu: Ön meme başlarının uzunluğunu ifade eder. Uzun meme başları sağım başlığının tırmanmasına, kısa meme başları ise sağım başlığının takılamamasına neden olabilir. İyi yapılamayan sağım ise meme başlarının sağlıksız olmasına neden olur.
