Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE): Coronavirus 2019 (COVID-19) Hakkında Soru ve Cevaplar
COVID-19 ’un Nedeni Nedir?
Koronavirüsler, RNA (ribonükleik asit) virüs ailesidir. Koronavirüs diye adlandırılmalarının sebebi virüs partikülünün, lipit zarın etrafında sivri uçlu proteinlerden oluşmuş taç* şeklinde bir görünüme sahip olmasıdır. CoV enfeksiyonları insanlarda ve hayvanlarda yaygındır. Bazı CoV suşları zoonozdur (yani hayvanlardan insanlara bulaşabilir) ancak birçok suşu zoonoz değildir.
İnsanlarda CoV, basit soğuk algınlığı dâhil olmak üzere daha şiddetli seyreden Ortadoğu Solunum Yolu Sendromundan (MERS CoV’nin neden olduğu) Akut Solunum Yolu Sendromuna (SARS CoV’nin neden olduğu) kadar birçok farklı hastalığa neden olabilir. Detaylı araştırmalar, SARS CoV hastalığının insanlara misk kedilerinden, MERS CoV hastalığının ise tek hörgüçlü develerden bulaştığını göstermiştir.
31 Aralık 2019’da, Çin’in Hubei Eyaleti’ne bağlı Wuhan şehrinde, insanlarda etiyolojisi bilinmeyen pneumoni vakaları rapor edildi. 7 Ocak 2020’de Çin’deki otoriteler tarafından 2019 yeni tip koronavirüs (2019-nCoV) olarak adlandırılan bir CoV’un hastalığın nedeni olduğu belirlendi. O günden bu yana, Çin’in bir kaç eyaletinde ve Çin dışında birkaç ülkede daha Wuhan’a seyahat etmiş olan insanlarda bu virüsün sebep olduğu vakalar rapor edildi. Güncel bilgiler için lütfen WHO ’nun (Dünya Sağlık Örgütü) internet sayfasını ziyaret ediniz.
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019
COVID-19’a neden olan CoV; Uluslararası Virüs Taksonomi Komitesi (ICTV) tarafından SARS-CoV-2 olarak tanımlanmıştır: bu ifade, virüsün bilimsel ismidir. Virüs ayrıca “COVID-19 virüsü” veya “COVID-19’dan sorumlu virüs” olarak da ifade edilebilir. COVID19, virüsün neden olduğu hastalığı ifade eder.
İnsanlardaki COVID-19 ’dan hayvanlar mı sorumlu?
COVID-19’un baskın bulaşma yolunun, insandan insana olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular, COVID- 19 virüsünün hayvan kaynaklı olduğu izlenimini uyandırmaktadır. Devam eden araştırmalar, hayvan kaynağını, hayvan türü dâhil, tanımlamak ve hayvanların hastalıktaki potansiyel rezervuar rolünü saptamak için önem arz etmektedir. Ancak şimdiye kadar hastalığın bir hayvan kaynağından insana bulaşma yolunu veya hayvansal kaynağın kendisini belirlemek için yeterli bilimsel kanıt bulunmamaktadır.
Genetik dizilim verileri, COVID-19 ile Rhinolophus yarasalarında (Nalburunlu yarasa) bulunan başka bir CoV arasında yakın bir ilişki olduğunu göstermektedir. Virüsün insanlara bulaşmasında bir ara konakçının olması ihtimali vardır.
2019-nCoV’nin insanlara ilk olarak bir hayvan kaynağından bulaştığından şüphe edilmekle beraber, takip eden vakalarda çoğunlukla insandan insana bulaşma görülmektedir.
Virüsün hayvansal kaynağını araştırma öncelikleri, OIE gayrı resmi Coronavirus 2019 danışma heyeti tarafından ele alındı. Bu konu, WHO Evrensel Araştırma ve İnovasyon Forum’unda, 11-12 Şubat 2020 tarihlerinde OIE Vahşi Yaşam Çalışma Grubu Başkanı tarafından sunulmuştur. OIE gayrı resmi COVID-19 danışma heyetinin konuyla ilgili müzakerelerinin sonuçlarına aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.
Canlı hayvan ya da hayvansal ürünlerle ilgili alınan önlemler var mı?
COVID-19 virüsünün orijini hakkında belirsizlikler olmasına rağmen WHO ’nun tavsiyelerine göre genel önlem olarak, canlı hayvan pazarları, taze et ve balık gibi ürünlerin satıldığı pazarlar ya da hayvansal ürün pazarlarına gidildiğinde, canlı hayvanlara ve hayvansal ürünlere dokunduktan sonra temiz, içilebilir su ve sabunla ellerin yıkanması, gözlere, buruna ve ağza elle temas etmekten kaçınılması, hasta hayvanlara ve bozulmuş hayvansal gıdalara dokunmaktan kaçınılması gibi genel hijyen kurallarına uyulmalıdır.
Pazarlarda yaşaması muhtemel olan diğer hayvanlara (sokak kedileri ve köpekleri, fareler, kuşlar ve yarasalar) dokunmaktan kesin olarak kaçınılmalıdır. Pazar yerlerinde veya iş yerlerindeki hayvan atıkları veya sıvıları ile temastan kaçınmaya yönelik tedbirler alınmalıdır.
Enfeksiyonun yayılmasını önlemek için WHO tarafından önerilen standart tavsiyeler; ellerin düzenli olarak yıkanması, hapşırırken ve öksürürken ağzın dirsekle kapatılması, öksürme ve hapşırma gibi solunum yolu enfeksiyonu semptomları gösteren kişilerle yakın temastan kaçınılmasıdır. İyi gıda güvenliği uygulamaları gereğince çiğ et, süt, ya da sakatatlar gibi pişmemiş gıdalar işleme tabi tutulurken çapraz kontaminasyondan kaçınmak için dikkatli olunmalıdır. Sağlıklı çiftlik hayvanlarından elde edilmiş pişirilmiş etler tamamen güvenlidir. WHO’nun diğer önerilerine aşağıdaki linkten ulaşılabilir.
Mevcut bilgiler ışığında seyahat ve ticaret kısıtlamaları önerilmez.
COVID-19 Virüsü ve Evcil Hayvanlar Hakkında Ne Biliyoruz?
Mevcut durumda COVID-19 yayılmasının sebebi insandan insana bulaşmadır. Şimdiye kadar, evcil hayvanların hastalığı yayabileceğine dair bir kanıt bulunmamıştır. Bu nedenle evcil hayvanlara karşı, onların refahını tehlikeye atacak önlemler almak için haklı bir gerekçe yoktur.
Hong Kong Ulusal Veteriner İşleri OIE’ye; sahipleri COVID-19 ile enfekte ve onlarla yakın temasta olan bir köpeğin test edildiğini ve COVID-19 pozitif çıktığını rapor etmiştir -acil bildirime linkten bakabilirsiniz (01/03/2020). Test, gerçek zamanlı PCR ile yürütülmüş ve COVID-19 virüsü genetik materyalinin varlığı gösterilmiştir. Köpek hiç bir klinik belirti göstermemiştir.
Bu insan hastalığının yayılmasında köpeklerin bir rol oynadığına veya köpeklerin bu hastalığa yakalandıklarına dair hiç bir kanıt yoktur. Farklı hayvanların COVID-19 virüsü ile hastalanıp hastalanmayacağı ve bunun nasıl olabileceğinin anlaşılabilmesi için daha fazla çalışmanın yapılmasına ihtiyaç vardır. OIE, yeni bilgiler elde ettikçe, güncellemeleri iletmeye devam edecektir.
Evcil hayvanların hareketinde ya da ticaretinde kısıtlamaların desteklenmesi için herhangi bir bulgu mevcut değildir.
Hayvan sahipleri tarafından, kendi hayvanlarının ya da başka hayvanların COVID-19 ile enfekte ya da şüpheli insanlarla yakın teması halinde hangi ihtiyati önlemler alınmalıdır?
Henüz evcil hayvanların ya da diğer hayvanların COVID-19 ile hastalandığına dair bir kayıt ve hayvanların insanların bu hastalığında kayda değer epidemiyolojik bir rolü olduğuna dair hiç bir bulgu yoktur. Bununla beraber, hayvanlar ve insanlar bazen hastalıkları paylaşabilirler (zoonoz hastalıklar olarak bilinirler), bu yüzden COVID-19 hastası insanların kendi hayvanlarına ve diğer hayvanlara, virüs hakkında daha kapsamlı bilgi edinilene değin sınırlı temasta bulunmaları tavsiye edilir.
Hayvanlara dokunulurken, bakımları yapılırken temel hijyen kurallarına her zaman uyulmalıdır. Bu kurallar; hayvanlarla yakınlaşmadan önce veya yakınlaştıktan sonra ya da hayvanlara, onların yemlerine, eşyalarına dokunmadan önce ve dokunduktan sonra ellerin yıkanmasını, bunlarla beraber öpmekten, yalanmaktan ve yemeğin paylaşılmasından kaçınmayı içerir.
COVID-19 hastası olan ya da tıbbi gözetim altında bulunan kişiler, evcil hayvanlarıyla yakın temastan mümkün olduğunca kaçınmalı ve ev halkından başka biri hayvanlarla ilgilenmelidir. Eğer hasta kişiler kendi hayvanlarıyla ilgilenmek zorundaysa iyi hijyen kurallarını uygulamalı ve eğer mümkünse maske takmalıdır.
Ulusal Veteriner Otoriteleri evcil hayvanlarla ilgili neler yapabilir?
Halk Sağlığı ve Veteriner Hekimlik Otoriteleri, COVID-19 hastası birinin evcil hayvan veya diğer hayvanlarla temasta bulunduğunu bildirmesi durumunda “Tek Sağlık” yaklaşımını temel alarak bilgi paylaşımında bulunmalı ve risk değerlendirme sürecini bu yaklaşım çerçevesinde yürütmelidir.
COVID-19 ile enfekte bir insanla temas ettiği belirtilen bir hayvana test uygulanması gerekiyorsa, ağızdan, burundan ve rektumdan alınan örneklere ve feçese RT-PCR (gerçek zamanlı PCR) testinin uygulanması önerilir.
COVID-19’un hayvandan hayvana bulaşması ile ilgili bir kanıt olmamasına rağmen COVID-19 yönünden pozitif bulunan hayvanların diğer hayvanlardan uzak tutulması yapılabilecek en iyi uygulamadır.
Bu olayda veteriner otoritelerinin uluslararası sorumlulukları nelerdir?
Hayvanlardaki 2019-nCoV ‘un tespiti OIE Kara Hayvanları Sağlık Kodu ile uyumlu bir biçimde WAHIS (Dünya Hayvan Sağlığı Bilgi Sistemi) aracılığıyla “yeni görülen bir hastalık” olarak OIE’ye rapor edilme kriterlerini karşılamaktadır.
Bu nedenle 2019-nCoV’nin, herhangi bir hayvanda tespiti halinde (tür bilgisi, diagnostik testler ve ilgili epidemiyolojik bilgiler dâhil) OIE’ye rapor edilmesi gerekmektedir.
Veteriner Otoritelerinin, halk sağlığı yetkilileri ve yaban hayatından sorumlu yetkililerle yakın işbirliği içinde ve bilgi sahibi olmaları, tutarlı risk iletişim mesajları ve risk yönetimini sağlamak açısından önemlidir.
Coronavirus 2019 ’un, vahşi ve evcil hayvanların refahını ve sağlığını tehlikeye atabilecek veya biyo- çeşitlilik üzerinde olumsuz etkileri olabilecek hatalı önlemlerin alınmasına yol açmaması önem taşımaktadır.
OIE Coronavirus 2019 İçin Ne yapıyor?
OIE konuyla ilgili en son bilgileri derlemek ve paylaşmak amacıyla; Asya ve Pasifik Bölgeleri’nde bulunan temsilcileri, Çin ve Ulusal Veteriner Hizmetleri Servisi OIE temsilcisi, OIE Vahşi Yaşam Çalışma Grubu, FAO ve WHO ile temas halindedir.
OIE, mevcut hastalığın kaynağı ile ilgili güncel araştırmalara katılan uzmanlardan oluşan ağ ile ortak hareket etmektedir. Söylentiler ve resmi olmayan bilgiler de günlük olarak takip edilmektedir.
Coronavirus 2019 ve insanlar ve hayvanlar arasında nakledilebilen diğer enfeksiyöz insan hastalıkları arasındaki benzerlikler göz önünde bulundurularak OIE gayrı resmi danışma heyeti, çalışmaların vahşi hayvanların tüketilmesi ve ticareti ile ilgili dinamiklerin daha iyi anlaşılması üzerine yoğunlaşmasını ve bunu yaparken de gelecekte hastalığın yayılma riskini azaltacak stratejiler geliştirilmesini önermektedir.
Mevcut Durum
OIE COVID-19 ve hayvanlar için gayri-resmi danışma heyeti, OIE’yi hayvanların potansiyel rolü ve ilgili diğer konular hakkında güncel tutmaktadır.
Coronavirus 2019 Çin’den son güncellemeler için lütfen Çin Güncelleme linkine bakınız (5/02/2020)
TVHB için çeviriyi yapan: Veteriner Hekim Özlem Küçükkepeci İnce
