Buzağılarda süte alternatif besleme de birçok metodlar var. Yazımızda tüm metodlardan değil ama 3 yöntem üzerinde duracağız. Bu yöntemlerden Yapay süt, Krema Altı ve Peynir Altı ile beslemeden bahsedeceğiz.
Yapay Süt
Buzağıların sütle beslemeleri son yıllarda ekonomik olmaktan çıkmış durumdadır. Bir yandan sütün kullanımı için buzağı ile insan arasındaki rekabet, diğer yandan artan insan nüfusunu değerli bir hayvansal protein kaynağı olan süt ve mamulleri fiyatlarının artmasına yol açmıştır. Bu nedenle gelişmiş ülkelerde buzağıların süt yerini tutacak yapay süt adı verilen maddelerle beslemeleri yönüne geçilmelidir. Yapay süt ilk zamanlar daha çok düşük kaliteli süt tozlarına dayanmaktaydı. Ancak bu da pahalı görüldüğünden yapay süt formülasyonlarında süt tozundan daha ucuz olan başka protein kaynaklarının kullanılması arzu edilmiştir.
Yapay süt bileşiminde en önemli bölümü protein oluşturur. Protein, aynı zamanda fiyatı yüksek olan maddedir. Bu nedenle yapay süt için protein kaynağı olarak kurutulmuş peynir suyu, yağı alınmış veya alınmamış balık unu çeşitli işlemlere tabii tutulmuş soya fasulyesi unu, yonca protein konsantresi ,kolza proteini gibi maddeler kullanılmıştır. Buna rağmen karşılaşılan ciddi güçlüklerin henüz tam olarak üstesinden gelinememiştir. Yapay sütle beslenen hayvanların ishaller ve büyümenin geri kalması halen yetiştiricilerin ve araştırmacıların karşısında önemli sorunlar olarak durmaya devam etmektedir.
Yapay sütte kullanılacak yağ da önem taşımaktadır. Tereyağı fiyatı yüksektir. Daha ucuz yağlar olarak uçucu yağlar, margarin ve bitkisel likit yağlar yapay süt formülasyonlarında kullanılmıştır. Bunlardan hayvansal yağlar bitkisel yağlardan, margarinler likit yağlardan daha iyi sonuçlar vermiştir. Hidrojene edilmiş soya fasulyesi yağı likit soya yağma göre daha başarılı olmuştur. Buna karşılık erime derecesi yüksek olan hayvansal yağların kullanılmasında bazı teknik ve pratik güçlükler vardır. Yani donmuş yağların gerek formülasyonda kullanılmasına gerekse yapay sütün buzağıya verilmesi sırasında donması veya topaklaşması bu gibi yapay sütlerin kullanılmasını zorlaştırır. Hayvansal yağlar homojenize edilmesi ve lesitin gibi maddelerle emülsifıye edilmesi yapay süt formülasyonun hazırlanması ve yapay sütün buzağıya içirilmesi sırasında kolaylıklar sağladığı gibi yağın buzağılar tarafından sindirilebilmesini artırır.
Gelişmiş ülkelerde yaklaşık %40 oranında yağ kapsayan homajenize edilmiş ve toz halinde kurutulmuş premiks yağlar yapay sütlerde kullanılmak üzere piyasaya sunulmaktadır. Bunların fiyatları oldukça makul düzeylerdedir.
Yapay sütten kullanılan karbonhidratlar da önemlidir. Genç buzağılar nişasta ve sakkarozdan gereği gibi yararlanamazlar. Çünkü genç buzağıların sakkaroz ve amilaz enzimlerinin sekresyonu yok denilecek kadar azdır. Yapılan araştırmalarda 10 günlük buzağı sütüne katılan nişastanın %90 ‘ının dışkı ile atıldığı, 30 günlük buzağılarda ise dışkı ile atılan nişastanın %10’ a kadar düştüğü görülmüştür. Bu nedenle preruminant buzağılar için en uygun karbonhidrat kaynağı laktozdur. Ancak laktozun pıhtı oluşu nedeniyle yapay sütlerde laktoza yakın düzeyde değerlendirilebilen glikoz kullanılır. Buzağılarda sütle besleme için en kritik dönemi ilk 2 haftadır. Daha sonra değil sakkaroz ve nişasta, kesif yem ve kuru ot bile değerlendirmeye başlar. Buzağı bir aylık olduğunda bu dönem kritik dönemi tam olarak atlatılmış olacak kabul edilir.
Yapay sütler ve yapay sütlerde kullanılacak maddenin bazı şartlan karşılamaları gerekir. Önce fiyatının normal sütten ucuz olması gerekir. Yapay süt tozunun 1 kg fiyatı çiflikte satılan sütün 7 kg’ nın fiyatından ucuz olmalıdır. Normal holştayn sütünün kurutulmuşu yaklaşık %24 protein, %30 yağ ve her gramı 5000 kalori enerjiye sahiptir. Yapay süt, tabi sütün yerini alacağına göre bileşiminin bu değerlere yakın olması beklenir. Yapay süt tozunda protein oram %20′ nin, yağ oranı %10′ un altında, ham selüloz ise %0,5 ‘in üzerinde olmamalıdır. Yapay süt tozu ılık su içinde eriyebilmeli en azından süspanse halede suyun içinde kalabilmelidir. Formülasyondaki bazı maddelerin dibe çökmesi buzağıların yapay sütten yeterince yararlanmalarına imkan vermez.
Buzağıların Krema Altı İle Besleme
Krema altı, buzağılara 6-8 haftalık iken verildiği taktirde süt ve yağsız sütün yerini dolduracak niteliktedir. İçerik itibariyle yağsız süt gibi olup yalnız yağsız süte nazaran yağ oranı biraz daha fazladır. Krema altında laksatif etkisi vardır. Bunu için, sütten buna geçerken gayet tedrici geçmeli ve genç buzağılara bu yüzden verilmemelidir. Krema altı tozu taze krema gibi kullanılabilir. Ancak bir kısım kuru krema altı, dokuz kısım sıcak suyla karıştırıldıktan sonra verilir. Evapore edilmiş ya da yarı katı krema altı bir kısmına 12 sıcak su katılmalıdır. İster kuru ister taze olsun bütün krema altı çeşitlerinin buzağı yemlenmesinde değeri yağsız süt gibidir.
Peynir Altı Suyu İle Besleme
Peynir altı daha çok şeker az miktarda protein ihtiva eder. İçinde % 5 şeker ve %0.8 protein bulunur. Aynı yağsız sütle birlikte verilen kesif yemdeki protein miktarında daha fazla protein vermek lazımdır.
İster krema altı isterse peynir altı olsun verilmeden önce dikkatle pastörize edilmeleri ve gayet temiz kovalarda muhafaza edilmeleri şarttır.
Kullanılan kap gibi malzemelerin temiz tutulması her çeşit hayvan yemlenmesinden esas olmakla beraber, özellikle buzağı beslemesinde büyük bir önem taşır. Sütün konduğu kapları temizlemek oldukça güçtür. Bunun için her gün bu işte kullanılan kova teneke ve bütün kaplar sıcak su ile tamamen yıkandıktan sonra zararsız kimyevi (dezenfektanlarla) temizleyici ile iyice temizlenmelidir. Bu kapların temizlenmesinde kat’iyen sabun kullanılmaz. Bu şekilde temizlenen kaplar kaynar sudan geçirildikten sonra özel raflarda ve sulan sızacak şekilde baş aşağı istif edilmelidir.