Baldıran otu zehirlenmesi (Conium maculatum L.) aile olarak maydonozgiller (Apiaceae/ Umbelliferae) ailesinden olan baldıran; pis kokulu, 50-200 cm boyunda çok yıllık, dikine yükselen ve sık çatallanan büyük bitkilerdir. Yaprakları 24 çift kanat yapraktan oluşur ve uçta tek yaprak bulunur. Her kanat yaprakta ayrıca 24 adet yaprakçıktan meydana gelir ve sonda bir tek yaprakçık bulunur. Çiçekleri oldukça küçük olup, beş adet beyaz taç yapraktan oluşur. Tohumları 23 mm uzunluğunda, 1.752.75 mm eninde, yumurta şeklinde ve ana’kaburgası dalgalı ve üzeri kertiklidir.
Baldıran otunun gövde çıplak ve içi boştur, üzerinde koyu kırmızı renkli, esmer lekeler görülür. İnek, koyun, keçi,at, domuz ve diğer evcil hayvanlar için çok az miktarlarda yeşil yada kuru halde dahi tüketildiklerinde ve bütün kısımları oldukça zehirlidir. Taze yaprakları genelde lezzetsizdir ve hayvanlar diğer otlar bulunduğu sürece nadiren bu bitkileri tüketirler.
Ülkemizde her yerde Gaziantep, İstanbul, Iğdır, Ardahan, Hakkari, Karabük, Ankara, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Diyarbakır, Erzincan, İçel, Kütahya, Samsun, Sinop, Sivas, Trabzon, Bayburt yetişir. Genellikle gölgeli-rutubetli yerlerde, tarihi kalıntılarda, yol ve su kenarlarında, özellikle de Akdeniz ikliminin hakim olduğu sahil şehirlerinde sık görülür.
Diğer isimleri; Baldıran, Ağı otu, Ağu otu, Baldıran otu, Hırhındilik (Erzurum), Körek, Şemsiye otu, Yılan otu.
Taxonomic Hierarchy
-Kingdom Plantae
–Subkingdom Tracheobionta
—Division Magnoliophyta
—-Class Magnoliopsida
—–Subclass Rosidae
——Order Apiales
——-Family Apiaceae
——–Genus Conium
———Species Conium maculatum L.
Zehirlenmenin Etki Mekanizması Nasıldır?
Baldıran otu zehirlenmesi, Yaprak ve meyvelerinde piperidin alkaloidler (koniin, g-konisein, g-konhidrin, etilpiperidin gibi), flavon glikozidler (diosmin gibi) ve alerjen bir madde olan pentadesilkateşon bulunur. Bitkinin gelişmesinin erken dönemlerinde alkaloidlerin önemli bir kısmını g-konisein oluştururken; bitki olgunlaştıkça bu madde diğer alkaloidlerin hazırlanmasında ön madde olarak kullanılır. Bitkinin meyvelerinde yaklaşık % 1-1,5 alkaloid bulunur. Koniin uçucu, sıvı bir alkaloiddir. 60 mg’ı zehirlenmeye, O,15-0,3 g’ı ise ölüme yol açabilir. Koniin ve konisein kürar benzeri etkiye sahiptir. Nöro-musküler kavşaklarda kolinerjik-nikotinik reseptörlerde uyarı geçişini yarışmalı şekilde engelleyerek, çizgili kaslarda felce neden olurlar. Bitki tıpta narkotik etkisinden dolayı eskiden kullanılmıştır, çok zehirli bir drog olmasından dolayı bugün pek kullanılmaz.
Baldıran, bilinen en zehirli bitkilerdendir.
Ünlü Yunan filozofu Sokrates ’in baldıran özsuyu içmeye mahkum edildiği bilinmektedir. Sokrates zehiri içtikten sonra vücudunda meydana gelen değişmeleri de ölünceye kadar kaleme almıştır. Ölüm solunum kaslarının felcine bağlı olarak gelişir. Sığırlarda vücut ağırlıklarının % 0,5’i miktarında baldıran otu yediklerinde ölümle sonuçlanan zehirlenmeler görülür. Zehirliliğine yönelik yapılan bir deneysel çalışmada bitkinin sığırlara 1 g/kg dozda verildiğinde zehirlenmeye neden olduğu; 5,3 g/kg dozda verildiğinde ise ölüme yol açtığı bildirilmiştir. Aynı çalışmada koyunların sığırlara göre bitkiye karşı daha dirençli olduğu da bildirilmiştir. Bitki aynı zamanda teratojenik etkiye de sahiptir.
Baldıran Otu Zehirlenmesi Klinik Semptomları
Baldıran otu zehirlenmesi klinik belirtiler tüm evcil hayvanlarda benzerdir. Zehirlenme belirtileri bir saat içerisinde görülmeye başlar ve eğer yüksek miktarda bitki tüketilmişse 2-3 saat içerisinde de solunum yetmezliğinden ölüm gerçekleşir. Bitkinin yeşil yapraklarından koyunların 100-500 g, ineklerin ise 300-500 g tüketmeleri zehirlenmelere yol açabilir.
Zehirlenme olgusu bitkinin yenilmesinden yaklaşık bir saat sonra ortaya çıkar ve başlangıçta salya, karın ağrısı, kaslarda titreme, koordinasyon bozukluğu, zor nefes alıp-verme, göz bebeklerinde büyüme ve sık idrar ile başlar. Geçici körlük, mukoz membranlarda siyanoz, konvülsiyonlar ve koma halini takiben de solunum felcine bağlı olarak ölüm bu belirtileri takip eder.
Gebeliğin özellikle 40 ile 70 günleri arasında tüketildiğinde yavruda teratojenik etkiye (çarpık bacak, deforme boyun, tortikollis, skolyoz, yarık damak gibi) neden olur. Yine koyunların sığırlara oranla teratojenik etki yönünden bitkiye tahammülleri daha iyidir.
Ağı Otu Zehirlenmesi Tedavi Nasıl Yapılır?
Sağaltım için mutlaka Veteriner Hekim ‘inize başvurun. Burada yazılan tedaviler bilgi amaçlıdır. Burada verilen bilgilerle tedavi edilmeye çalışılan hastanın oluşabilecek olumsuz tüm sonuçlar için hiçbir sorumlukluk kabul edilmez.
Akut zehirlenmeye neden olması sebebiyle genellikle sağaltım pek olanaklı değildir ve semptomlara yönelik bir tedavi uygulanması yoluna gidilir.
Öncelikle hayvanlar stresten uzak, sakin bir ortama alınmalıdır. Eğer erken müdahale şansı yakalanmışsa, öncelikle bitkinin daha fazla emilimini engellemeye yönelik uygulamalar yapılabilir. Bunun için mide (kusabilen hayvanlarda) ve bağırsaklar boşaltılır. Üniversal antidot veya aktif kömür (2 Çorba kaşığı) ile emilim sınırlandırılır. Yine mideden zehirli alkaloidlerin emilimini engellemek için seyreltik tannik asit çözeltisi verilebilir. Tuzlu sürgütler ile zehrin atılımı hızlandırılır.
Zehrin daha fazla emilimini önlemeye yönelik bu uygulamalardan sonra, semptomatik tedaviye yönelik uygulamalara geçilir. Bu amaçla kürar benzeri etkiyi tersine çevirmek için neostigmin verilebilir. Atropin uygulamasıyla birlikte mide lavajı parasempatik belirtileri kontrol altına almada faydalı olabilir. Yine merkezi etki oluşturmak için striknin (refleks bağlantı yerlerini uyarmak için) saatte bir veya pikrotoksin (%1 çözelti) 1-2 saatte bir uygulanabilir. Gerektiğinde, kan basıncını yükseltmek için levarterenol (%5 dekstroz içinde) verilebilir.
Zehirlenmenin ilerlemiş dönemlerinde ise solunumu desteklemek için intubasyon, traketomi, oksijen uygulanması gibi solunumu rahatlatıcı, teşvik edici uygulamalar yapılabilir. Aslında hayvanların baldırandan ari otlaklarda otlatılması alınabilecek en güzel önlemdir.
Kaynaklar
- Anon 1 (2016). Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TÜBİVES).
- Anon 2 (2016). Plants for a Future.
- Anon 3 (2016). Vikipedi Özgür Ansiklopedi.
- Balabanlı, C., Albayrak, S., Türk, M., Yüksel, O. (2006). Türkiye Çayır Meralarında Bulunan Bazı Zararlı Bitkiler ve Hayvanlar Üzerindeki Etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 2: 89-96.
- Barceloux, D. (2008). Medical Toxicology of Natural Substances. Foods, Fungi, Medicinal Herbs, Plants, and Venomous Animals. A john Wiley&Sons, Inc., Publication, Canada.
- Başaran, U., Acar, Z., Aşçı, Ö.Ö., Mut, H., Ayan, İ. (2007). Mürdümük (Lathyrus Sp.) Türlerinin Önemi Tarımda Kullanım Olanakları ve Zararlı Madde İçerikleri. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 22 (1): 139-148.
- Baytop, T. (1984). Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
- Karamanoğlu, K. (1974). Türkiye Bitkileri. Türkiye’de Doğal Olarak Yetişen Bitkilerin Synonimleriyle Birlikte Yetiştiği Yerler ve Genel Yayılma Alanları. Cilt 1. Pteridophyta, Gymnospermae, Dicotyledonae. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, Ankara.
- Kaya, S. (2013). Tıbbi Botanik ve Tıbbi Bitkiler. Baskı 2. Medisan Yayınevi, Yayın Serisi: 76, ANKARA.
- Kaya, S., Pirinçci, İ., Ünsal, A., Traş, B., Bilgili, A., Akar, F. (2009). Veteriner Farmakoloji Cilt l. Baskı 5. Ed.: S., Kaya. Medisan Yayınevi, Yayın Serisi: 69, ANKARA.
- Kaya, S., Pirinçci, İ., Ünsal, A., Traş, B., Bilgili, A., Akar, F. (2013). Veteriner Farmakoloji Cilt 2. Baskı 5. Ed.: S., Kaya. Medisan Yayınevi, Yayın Serisi: 75, ANKARA.
- Kaya, S., Pirinçci, İ., Ünsal, A., Traş, B., Akar, F., Yarsan, E. (2014). Veteriner Toksikoloji. Baskı 3. Ed.: S., Kaya. Medisan Yayınevi, Yayın Serisi: 78, ANKARA.
- Knight, A. P. and Walter, R. G. (2001). A guide to plant poisoning of animals in North America. International Veterinary Information Service, Ithaca, NY.
- Şentürk, N., Keleş, G.Ç., Kaymaz, F., Yıldız, L., Açıkgöz, G., Turanlı, A.Y. (2002). Deneysel Latirizm Modelinde Doksisiklinin Kollajen Yapısı Üzerine Olan Etkilerinin Morfolojik ve Biyokimyasal Olarak İncelenmesi. TÜRKDERM, 36: (4): 248-252.
- Tanker, N., Koyuncu, M., Coşkun, M. (2007). Farmasötik Botanik. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, Ankara.
- T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2016). Zehirli ve Zararlı Oldukları İçin Gıda Amaçlı Kullanımlarda Yasaklanması Gereken Bitkiler.
- Töngel, M.Ö., Ayan, İ. (2005). Samsun İli Çayır ve Meralarında Yetişen Bazı Zararlı Bitkiler ve Hayvanlar Üzerindeki Etkileri. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 20 (1): 84-93.
- Yarnell, E., Abascal, K., Rountree, R. (2009). Clinical Botanical Medicine: Revised and Expanded. Second Edition. Published by Mary Ann Liebert.
- Evcil Hayvanlarda Zehirli Bitkiler ve Türkiye ‘deki Dağılımları, Prof.Dr. Ender Yarsan, 2016, Güneş Tıp Kitabevleri, 159-160.