Atlarda Karaciğer Yetmezliği
Atlarda karaciğerin fonksiyon bozukluğu tahmin edilenden daha yaygın olarak şekillenir. Ancak, karaciğerin rejenerasyon yeteneğinden dolayı belirtiler fazla görülmez. Karaciğer yetmezliği genellikle karaciğerin üçte ikisinin de-jenerasyonu sonucu şekillenir.
Karaciğer yetmezliğinin belirtileri arasında; iştahta azalma, kilo kaybı, sarılık, pigmentsiz bölgelerde dermatitis, santral sinir sisteminde fonksiyon bozuklukları, asites, koagulopatiler, hemolitik kriz, kolik ve pruritis yer alır.
Karaciğer yetmezliği nedeniyle veteriner hekimlere muayeneye getirilen atlarda ikterus, kilo kaybı, santral sinir sisteminde fonksiyon bozukluğu saptanır. Fonksiyon bozukluklarının fark edilmesi zor olabilir. Davranış farklılıkları çok belirgin olmayabilir ve sadece ata yakın olan kişiler tarafından depresyon belirtileri, inkoordinasyon, amaçsız hareket etme, esneme, başın öne düşmesi fark edilebilir. Hepatoensefalopatinin nedeni tam olarak açıklayamamakla birlikte, kan glikoz düzeyinin düşmesi, kan amonyak düzeyinin yükselmesi ya da santral sinir sistemindeki aminoasit bileşiminin değişiminden kaynaklanabilir. Bu dengesizlik homeostasisteki neurotransmitter madde yetersizliğine ya da yanlış neurotransmitter madde üretimine yol açabilir. Diğer toksik maddelerin karaciğerde birikmesi ve detoksifiye edilememesi santral sinir sistemi fonksiyonlarında bozukluklara neden olabilir.
Akut Karaciğer Yetmezliği
Akut karaciğer yetmezliğinin en yaygın nedeni serum hepatitis (Theiler ‘s hastalığı) dır. Theiler’s hastalığı ergin atlarda bireysel ya da sporadik olarak gözlenir ve haftalarca sürebilir. Birçokolgu sonbaharda ortaya çıkar. At türevi biyolojik ürünlerin kullanılması, bu hastalığa en çok predispozisyon sağlayan nedenlerden biridir, bu yüzden hastalığa “serum hepatitis” adi verilir. Bu ürünlerin kullanımlarının azalması sonucu Theiler’s hastalığının görülme sıklığı da azalmıştır. Bu biyolojik ürünler kullanılmamasına rağmen bazı atlarda hastalık görülmektedir. Hastalığın etiyolojisinde enfeksiyöz ajan tespit edilememiştir. Etkilenen atlarda insan serum hepatitis antikorları bulunmaz. Diğer akut karaciğer yetmezliklerinin yaygın nedenleri arasında; mikotoksinler, pyrrolizidine alkoloidleri ve rubratoksinler ileakut toksikasyonlar, karaciğerde apseleşme, supuratif kolangitis ve cholelithiasisler yer alır. Poni ırkı atlarda, karaciğere yağ infiltrasyonu sonucu sonradan gelişen hiperlipemi ve hiperlipidemi akut karaciğer yetmezliğine neden olabilir.
ANAMNEZ VE BELİRTİLER
• Depresyon belirtileri
• İştahsızlık/anoreksi
• Santral sinir sistemi bozuklukları (hepatoensefalopati)
• Anamnezde at türevi biyolojik ürünlerin kullanımı (ör. tetanoz antitoksini)
• Pruritus/fotosensitizasyon
• Kolik
KLİNİK BULGULAR VE TANI
• Depresyon bulguları ve iştahsızlık yaygındır.
• Sarılık akut karaciğer yetmezliğinin bir belirtisidir.
• Hepatoensefalopati sonucu merkezi sinir sistemi bozuklukları (ör. kafanın öne düşmesi, anlamsız yürüyüşler, esneme) gözlenir.
• Akut karaciğer yetmezliği sonucu koagulopatiler yaygın olarak görülür.
Tanı; genellikle anamnez ve klinik belirtilerdeki patolojik bulgulara dayanır. Karaciğerin ultrasonla muayenesi bilgi edinmede yardımcı olabilir (ör. genişlemiş safra kanallarına rastlanabilir).
• Hipoglisemi bu hastalığın en çok karşılaşılan bulgularındandır.
• Septik kolangitis veya karaciğer apselerine bağlı sekonder olarak gelişen karaciğer yetmezliği olgularında lokositosis ve hiperfibrinojenemi ile karakterize sistemik yangısal yanıt görülür.
• Karaciğer biyopsisi, tanıyı belirlemede ve prognozu değerlendirmede yararlı olur. Genellikle akut hepatoselüler dejenerasyon bulguları vardır. Karaciğer biyopsi örnekleri ultrason rehberliğinde daha kolay alınır.
• Serum biyokimyasal parametrelerdeki en yaygın değişimler; AST, GGT, L-iDH (SDH), AP, LDH enzim düzeylerinde ve biluribin ile safra asitleri konsantrasyonundaki artışlardır.
AYIRICI TANI
• Depresyon ve davranış bozukluklarına neden olan merkezi sinir sistemi bozuklukları (ör. travma)
• Kolik
• İştahsızlık/anoreksi şekillenen sistemik hastalıklar (ör. endotoksemi)
• Primer fotosensitizasyon
• Kronik karaciğer yetmezliği
• Kronik aktif hepatitis
TEDAVİ
Akut karaciğer yetmezliği tedavisi, anormal davranışlar ve hepatik kompenzasyon başlayıncaya kadar karaciğer fonksiyonlarını desteklemeye yönelik yapılmalıdır.
• Protein oranı düşük, enerji oranı yüksek diyet verilir.
• At anoreksik ise, nazogastrik sonda ile yüksek enerjili gıdalar verilmelidir. %5 dextroz solüsyonu enfüzyonu (2 L/saat IV), etkilenen atın kalori gereksinimi karşılar ve kan glukoz düzeyini yükseltir.
• Şeker pancarı (uzun zincirli aminoasitler için iyi bir kaynaktır) uygun bir katkı maddesidir. Şeker pancarı melas ile karıştırılırsa lezzeti ve enerji içeriği artacaktır. Uzun zincirli aminoasit kaynaklı bu uygulama ile sinirsel belirtilerin şiddeti azalacaktır.
• Xylazine, detomidine, romifidine ve kloral hidrat manik davranışlarınkontrol altına alınmasında etkili olur.
• B kompleksi vitaminleri de kullanılabilir.
• Destekleyici tedavinin etkinliği; yeme içmenin, genel durumun hızlı bir şekilde düzelmesi, merkezi sinir sistemindeki belirtilerin önemli oranda azalması ile belirlenir.
Kronik Karaciğer Yetmezliği
Kronik Karaciğer Yetmezliği Hastalığı Nedeni
Atlarda genellikle bu hastalık; kilo kaybı ve hepatik yetmezliğin başlangıcı dönemlerindeki belirtilerle kendini gösterir. Karaciğer yetmezliği, hepatositlerin dejenerasyon oranının fonksiyonel rezerv kapasitesini aşmasından dolayı şekillenir.
Kronik karaciğer yetmezliğinin en yaygın nedenlerinden biri, özellikle pyrrolizidine alkoloidleri içeren hepatotoksik bitkilerin yenmesidir. Bu toksinler, meralardaki toksik bitkilerin yenmesi ile ya da samanın bu toksin kaynaklan ile kontamine olması ile alınır. Yapılan çalışmalarda bu hastalığın ortaya çıkması için, vücut ağırlığı “kg” başına 200 mg alkaloidden fazlasının alınması gerektiğini göstermiştir. Kronik karaciğer yetmezliği kolangitis, karaciğer apseleşmesi ya da safra kanalı obstrüksiyonu sonucu şekillenebilir.
Kronik Karaciğer Yetmezliği Hastalığı Belirtileri :
Kronik karaciğer yetmezliğinin en önemli bulgusu kilo kaybıdır. İştahsızlık/anoreksi yaygındır. Bazı olgularda kafanın öne düşmesi, esneme, uyuklama, disfaji, disfoni ve ataksi gibi davranış, bozuklukları görülebilir. Bazı olgularda bağırsak seslerinde azalma, kolik ve sulu dışkı görülebilir. Plazma protein konsantrasyonundaki düşmeye bağlı olarak ödem şekillenebilir. Bununla birlikte total plazma protein miktarında düşme görülür. Deri lezyonları (fotosensitizasyon, pruritus) görülebilir. Bazı atlarda poliüri, polidipsi görülebilir. Kronik karaciğer yetmezliğinde şiddetli ikterus olması gerekmez, ancak değişen derecelerde ikterus görülebilir. Tanı, akut karaciğer yetmezliğindeki prensiplere dayanır.
Serum biyokimyasal parametrelerde en yaygın değişimler; AST, GGT, L-iDH (SDH), AP, LDH enzim düzeylerinde ve bilirubin ile safra asitleri konsantrasyonundaki artışlardır. Buna rağmen kronik karaciğer hastalıklarında karaciğer enzimleri normal seyreder.
Hipoproteinemi (hipoalbuminemi) ve kan üre nitrojen düzeyinin düşük olması, kronik karaciğer yetmezliği için spesifik kriter olarak kabul edilir. Karaciğer biyopsisi pyrrolizidine alkoloidleri toksikasyonunu doğrular. Patognomonik histopatolojik değişiklikler hepato-megalositosis ve safra kanallarında hiperplazidir. Tedaviye yanıtın ve prognozun belirlenmesindeki en önemli unsurlar, enzim aktiviteleri ve safra asitlerindeki düşüştür.
Kronik Karaciğer Yetmezliği Hastalığı Tedavi Yoları/ Sağaltım :
Belirlenecek stratejiler akut karaciğer yetmezliği tedavisi ilebenzerlik gösterir. Plazma proteinlerini ve onkotik basınç artırmak amacıyla, plazma transfüzyonu (6-10 mL/kg/IV) uygulanabilir. Kronik karaciğer yetmezliği olan atların prognozu oldukça kötüdür ve laboratuvar sonuçlarını beklemeden destekleyici tedavi yapılır, ancak tedaviden fazla yanıt alınamaz.