Atlarda Kaba Yemler

Atlarda kaba yemler at besleme programlarının temelini oluşturur ve gerekli besin maddelerinin birçoğunu sağlayabilirler. Kaba yemlerin yapısındaki selüloz, atlara, mide bağırsak sisteminin sağlığını sürdürmesinde yardımcı olur. Atlar, günde, her 100 kg vücut ağırlığı için 1-2.5 kg iyi kaliteli kuru ot (ya da eşdeğer mera) tüketmelidirler.

Atların Beslenmesinde Mera

Mera, yemleme ile ilişkili sancıyı azalttığı ve atın doğal yemleme davranışına sahip olmasına izin verdiği için her fırsatta kullanılmalıdır. İyi yönetilen meralar besin maddelerinin kusursuz bir kaynağı da olabilir. Atlar her saatte yaklaşık 0.5-1 kg mera kuru maddesi tüketecek, fakat meranın bitki yoğunluğu düşükse tüketim daha düşük olacaktır. Meraya ilk önce atların girmesine izin verildiğinde ya da mera çok verimli ise tüketim çok daha yüksek olabilir. Aşırı yemenin önüne geçmek için atlar verimli, hızlı büyüyen meralara aşamalı sokulmalıdır. Verimli meranın aşırı yenmesi diyare, sancı veya laminitise neden olabilir.

Atlarda kaba yemler olarak bir atın günlük rasyonuna mera tüketiminin katkısını hesaplamak zor olabilir. Atlar orta kalitede bir merada otlatıldığı zaman, her saatte tüketilen mera miktarının 0.5-1 kg iyi kaliteli kuru ota eşdeğer olduğunu dikkate almak kullanışlı bir genel bilgidir. Atlar çok kaliteli bir merada otluyorlarsa, her bir saatlik otlatmanın kuru ota eşdeğer miktarı 1-1.5 kg ’dır. Her ne zaman, meranın büyümesi hava koşulları tarafından baskılanırsa ya da meradaki at sayısı (at sayısı/ dönüm) fazlaysa atlara kuru ot sağlanmalıdır.

Merada bulundurulacak at sayısı, meranın büyüme koşullarına, mera yönetiminin yoğunluğuna ve merada bulunan bitki türlerine bağlı olacaktır. En yoğun büyüme dönemlerinde, iyi yönetilen meraların her dört dönümü bir attan fazlasına bakabilir fakat daha tipik değer her 8-16 dönüm için bir at olacaktır. Çok kurak iklimlerde veya kıraç topraklarda, her bir at için daha fazla alana gereksinim olacaktır.

Laktasyondaki Kısrakların Merada Otlatıması

Laktasyondaki kısraklar, daha yüksek besin maddesi gereksinimlerinden dolayı ve otlamaya başladığında tayın uyum sağlaması için diğer at sınıflarının çoğundan daha büyük alana gereksinim duyacaklardır. İstenilen mera bitkilerinin canlılığına zarar verdiği ve birçok yabani otun büyümesine katkıda bulunduğu için aşırı otlatmadan kaçınılmalıdır. At meralarının verimliliği (tüketilebilir besin maddesi, kg/dönüm), yabani ot kontrolü ve uygun gübreleme ile en yüksek düzeye çıkarılabilir. Ek olarak, meraların çoğu düzenli biçimden yarar görmektedir. Mera otları ve yem bitkilerinde tohumlanma başladığında ve olgunlaşma ilerledikçe besin maddesi yararlanılabilineceği ve lezzetlilik azalır. Biçilen meraların bakımı, olgunlaşma başlangıcını (tohum başı oluşumunu) geciktirir ve mera verimliliğini artırır.

At meralarında kullanım için en uygun olan bitki türleri, iklime ve toprak koşullarına göre değişir (1). Amerika Birleşik Devletlerinin güneyinde, Bermuda otu (adi ayrık) ve Bahia otu gibi çok yıllık ilik mevsim çayırları at meraları için yaygın olanlardır. Amerika Birleşik Devletleri ’nin geri kalan kısmında, at meraları, genellikle domuz aynığı, Kentucky çayır otu, süpürge darısı ve uzun yumak otu gibi çok yıllık soğuk mevsim çayırlarını içerir. Süpürge darısı, uzun yumak otu ve domuz ayrığından ot balyası yapılır, oysa Kentucky çayır otu çimen yapısında bir buğdaygildir. Domuz ayrığı, uzun yumak otundan veya Kentucky çayır otundan sıcağa daha dayanıklıdır fakat aşırı otlatmaya dayanıklı olmayabilir. Çok yıllık çavdar otu da at meralarında kullanılır fakat birkaç yıldan daha fazlası için süreklilik göstermeyebilir. Buğdaygiller meralarını, baklagillerin genellikle üçgül gibi bazı tipleriyle tohumlamak yaygındır.

Atlarda Kaba Yemler Olarak Meradaki Bitkiler

Üçgüller, serin mevsim buğdaygillerinin büyümesi azaldığı zaman sıcak havada verimlidir. Çayır üçgülü, bazen atların salyasının neden olduğu bir küften etkilenir.

Amerika Birleşik Devletler ’indeki uzun yumak otunun çoğu endofitik bir mantarla (Neotyphodium coenophialum) bulaşıktır. Enfekte uzun yumak otunu otlayan gebe kısraklar; uzun gebelik, ölü doğan taylar, güç doğum ve düşük süt verimi ile karşılaşabilirler. Endofitik olarak bulaşık uzun yumak otu ile ilişkili sorunlar, kısraklar gebeliğin son 90 gününde meradan uzaklaştırılırlarsa en aza indirilebilir. Atlar için yararlanılan bir merada uzun yumak otu ekileceği zaman, endofit içermeyen bir tür kullanılmalıdır.

Yıllık buğdaygil otları da at merası için kullanılabilir. Güneyde, tek yıllık kışlık bir bitki olan çavdar otu, çok yıllık sıcak mevsim otlarının etkin olmadığı soğuk aylar süresince sıklıkla kullanılır. Yılık buğdaygil otları geçici meralarda da kullanılabilir. Yazlık tek yılık bitkiler olan sorgum, Sudan otu, kaynaş ve bazı darılar geçici meralarda kullanılmaktadır. Kuraklık, kırağı/don ve yüksek düzeylerde azot ile gübreleme, bu yılık bitkilerde pürisik asit zehirlenmesine yol açan nitrat voğunlaşarabilir. Sorgum ve Sudan otunun da ara sıra böbrek ve/veya idrar yolu bozukluklarına yol açığı bildirilmiştir. Olası sorunlar nedeniyle, yazlık tek yıllık bitkilerin çoğundan kimi zaman kaçınılmaktadır.

Atlarda Kaba Yemler de Kuru Ot ve Kaba Yem Kaynakları

Mera uygun olmadığında atlara kuru ot ve başka bir kaba yem kaynağı verilmelidir. Kuru otlar tozsuz ve küfsüz olmalıdır. Kronik obstrüktif akciğer hastalığı ve/veya tekrarlayan solunum yolu obstrüksiyonu olarak da isimlendirilen soluğan hastalığı, atların tozlu ve küflü otlara alerjik bir yanıt geliştirmesiyle oluşabilir. Soluğan hastalıklı atlar, genellikle egzersize isteksiz olurlar ve herhangi bir yorucu işte kullanımları sınırlı olabilir. Küf, kuru otların uygun nem oranlarında (yaklaşık % 20) balyalanması ile en aza indirilebilir. Balyalama sırasında kimyasal bir koruyucu uygulanması da küf oluşumunu sınırlandırabilir. Propiyonik ve asetik asit karışımından oluşan bir koruyucu ile kuru otun işlem görmesi, bir yaşındaki atlarda yem tüketimi veya ağırlık kazancını etkilememiştir.

Atlarda kaba yemler olarak Atlara kuru otun çok farklı çeşitleri verilebilir. Baklagiller, soğuk ve sıcak mevsim buğdaygilleri, atlar için kuru ot olarak değerlendirmek üzere etkin bir şekilde hasat edilebilir. Kuru otun besleyici değeri, bitkinin çeşidi ve hasat edilme zamanındaki olgunlaşma dönemine göre değişecektir. Kuru otun hangi çeşidi olursa olsun, olgunlaşmanın daha geç döneminde biçilen bitkiler daha kalın sapa, daha yüksek selüloz içeriğine, daha düşük lezzetliliğe ve daha düşük enerji ile protein içeriğine sahiptirler.

Bir at için kuru otun en iyi çeşidi, atın besin madde gereksinimlerine uygun olan çeşittir. Yonca lezzetli ve besleyicidir. En yaygın baklagiller otudur ve HP ile Ca açısından zengindir. Yonca olgunlaşmanın erken döneminde (erken çiçeklenmede) biçilirse, kuru otun başka çeşitlerinin çoğundan daha fazla enerji içerecektir. Yonca kuru otu tüm at sınıflarında kullanılabilir fakat yonca kuru otunun en iyi kullanımı için at sahipleri ve yetiştiricileri, özel beslenen atın (veya atlan) besin madde gereksinimlerini kuru otun besin madde içeriği ile eşleştirebilmelidir.

Yonca

Atlarda kaba yemler de en önemlilerden Yonca kuru otu, yaşama payı düzeyinde beslenen ergin atlar, erken gebelik dönemindeki kısraklar ve hafif iş yapan ergin atlar için aşırı miktarda HP ve Ca sağlayacaktır. Erken çiçeklenme dönemindeki yonca kuru otu söz konusu atlara serbest seçimli verildiğinde, enerji gereksinimlerinin aşılacak olması olasıdır ve buna bağlı olarak atlar aşırı yağlı olabilirler. Olgunlaşmanın daha geç döneminde (orta çiçeklenmeden geç çiçeklenmeye) hasat edilen çayır ve yonca kuru otları bu gruptaki atlar için daha uygun olacaktır. Erken çiçeklenme dönemindeki yonca kuru otu, besin madde gereksinimi yüksek atlar için daha uygun bir yem kaynağıdır ve büyümekte olan atlar, performans atları ile gebeliğin ileri ve laktasyonun erken dönemindeki damızlık kısraklar için iyi bir seçim olabilir.

Yonca büyümekte olan atlara yedirileceği zaman, toplam rasyon Ca ve P açısından iyi bir şekilde dengelenmiş olmalıdır. Yoncada Ca yüksek fakat P görece düşüktür, bu nedenle P gereksinimini karşılamak ve Ca:P oranını dengelemek için ek fosfora gereksinim olabilir. Kabarcık kınkanatldarla bulaşık olan yonca kuru otu atlara verilmemelidir. Kabarcık kınkanatlılar, atlar için zehirli olan bir kimyasal (cantharidin) içerir. Çiçeklenme öncesi ve sonrasında, yaz başlangıcı veya sonunda hasat edilmiş ve hasat zamanında sıkıştrılmadan biçilmiş yonca, büyük olasılıkla kabarcık kınkanatlıları daha az içerecektir. Atlar için kullanılabilen diğer baklagil otları; çayır üçgülü, Japon trfilı ve gazel boynuzudur.

Atlarda kaba yemler de Buğdaygiller otlarının farklı çeşitleri atlara kuru ot hazırlamada kullanılır. Buğdaygil kuru otları, genellikle, protein ve kalsiyum açısından yoncadan daha fakir fakat daha dengeli Ca:P oranına sahiptir. Buğdaygil kuru otları erken olgunlaşma (vejetatif büyüme) döneminde biçilirlerse, lezzetlilik ve sindirilebilirlik, orta ya da tam çiçeklenme dönemindeki yonca kutu otu ile karşılaştırılabilir olacaktır. Bununla birlikte, buğdaygil kuru otları geç olgunlaşma döneminde biçilirlerse, selüloz düzeyi artmış olacak ve sindirilebilirlik çok daha düşecektir. Olgunlaşmanın ileri dönemindeki buğdaygil kuru otlarının lezzetliliği daha az olduğu için atlar bu otları daha fazla ziyan edeceklerdir.

Çayır kelp kuyruğu kuru otu atlara sık sık yedirilmektedir. Çayır kelp kuyruğu belirgin silindirik tohum başı ile ayırt edilebilir. Geniş, kırılgan tohum başı kuru otun olgunlaşmanın ileri döneminde biçildiğinin göstergesidir ve besleyici değeri oransal olarak düşüktür. Ayrık otu, püsküllü çayır otu ve Bermuda otu da kuru ot olarak kullanılmaktadır. Çayır kelp kuyruğunda olduğu gibi, bu otların besleyici değeri olgunlaşma dönemi ile büyük ölçüde azalır. Uzun çayır yumak otu kuru ot olarak kullanılabilir; endofit ile bulaşık olması durumunda, uzun çayır yumak otu merasının kısraklar üzerindeki etkilerinin benzeri bunda da görülecektir. Uzun çayır yumak kuru otu atlar için çayır kelp kuyruğu, ayrık otu ve püsküllü çayır otundan genellikle daha az lezzetlidir. En yaygın sıcak mevsim buğdaygil kuru otu, Bermuda otudur. Sıcak mevsim buğdaygilleri, soğuk mevsim buğdaygillerine göre daha yüksek NDF ‘Ii olmaya eğilimlidirler.

İyi kaliteli buğdaygil kuru otu tüm atlara yedirilebilir fakat büyümekte olan atlara, damızlık kısraklara ve çalışan atlara verildiğinde tamamlayıcı besin maddeleri kaçınılmaz olacaktır. Katkının düzeyi, hasat zamanında bitkinin olgunlaşma dönemine ve atların besin maddesi gereksinimlerine bağlı olacaktır. Buğdaygil kuru otlarıyla gereksinim duyulan tamamlayıcı yemlerin miktarı ve çeşidi, yonca yedirildiğinde gereksinim duyulanlardan hemen her zaman farklı olacaktır. Örneğin, yonca kuru otu verildiğinde, HP ve Ca katkısı için gereksinim genellikle düşürülür. Buğdaygiller ve baklagiller, bir buğdaygil-baklagil kuru ot karışımı üretmek için aynı tarlaya ekilmiş olabilir. Buğdaygil-baklagil karışımları, her iki yem bitkisinin getirilerini birleştirir.

Atlara Büyük Kuru Ot Balyalarının Yedirilmesi

1. Bir ambarda veya sundurma altında depolandığı sürece kuru saklanmış olan, küflenme ve bozulmanın olmadığı balyaları kullan.
2. Yem verileceği zaman balyanın dış yüzünden tüm kalın ip, file ve benzerlerini uzaklaştır.
3. Savurganlığı azaltmak için balyaları yemliklere yerleştir. Atlar için tasarlanmış olan yemlikleri seç.
4. Yemlik kullanılmıyorsa, balyayı çamur olmayacak çakıllı bir alan üzerine yerleştir.
5. Balyayı, atların en kolay erişebileceği bir konumda yerleştir. Yemlenecek at sayısı fazla olduğu zaman yuvarlak balyaların açılması yararlı olabilir.
6. Atların sayısı ile balyaların sayısını karşılaştır. Bir yuvarlak balya yemlikten, yalnız 4-6 ergin at zamanında yiyebilecektir.
7. Kuru otun %80-90 ‘ı tüketildiği veya yere döküldüğü zaman balyaların yerine yenisini koy.
8. Yeni bir balyayı yerine koymadan önce eski kuru otu temizle.
9. Yağışlı havada, kuru otta küf oluşumunu önlemek için balyalar sık sık değiştirilmelidir.

Atlarda kaba yemler de çeşitli tipteki atlara verilmesi gereken kuru otun kesin miktarı kuru ot kalitesi, bitki türleri ve atın bireysel özelliği ile değişecektir. Çeşitli yaş ve fizyolojik dönemlerdeki atlar için bazı kuru ot yedirme önerilerini ortaya koymaktadır. Atlara, genellikle, parçalanmış kuru ottan çok uzun kuru ot verilir. Uzun kuru ot, çoğunlukla 25-60 kg arasındaki dikdörtgen biçiminde yem balyalarından yedirilir. Bununla birlikte, balyalanır ve kuru koşullarda depolanırlarsa, büyük yuvarlak ve kare balyalar şeklinde atları beslemede kullanılabilirler.

Bu balyalar 300-600 kg ağırlığında olabilir. Büyük balyalar kış merasında atların büyük gruplarını yemleme için kullanışlıdır fakat dikkatli bir şekilde yönetilmelidir. Parçalanmış kuru ot (ya da saman) İngiltere de küçük miktarlarda verilir fakat Amerika Birleşik Devletler ’inde yaygın değildir. Genellikle yoncadan yapilan kuru ot küpleri Amerika Birleşik Devletleri ’nde atlar için kullanışlıdır ve uzun kuru ota eşdeğer bir ölçüde yedirilebilir. Küpler uzun kuru ottan daha pahalı fakat taşıma ve depolamaya daha elverişli olabilir. Ayrıca, atlar, küp şeklinde kuru ot yedirildiğinde, uzun kuru ota göre boşa harcama daha azdır; böylelikle kuru ot küpleri ile yemlemenin toplam maliyeti azaltılmış olabilir. Haylaj (kuru ot silaji), atlara zaman zaman yedirilmektedir fakat kullanımı Amerika Birleşik Devletler ‘inde yaygın değildir.

Kaynak

• Ball, D. M., C. S. Hoveland, and G. D. Lacefield, 2002. Southern Forages. Norcross, GA: Foundation for Agricultural Research.
• Blythe, L. L. and A. M. Craig. 1992. Compend. Cant. Educ. Prdc. Vet. 14:1633.
• Gallagher, K., et a1. 1992. J. Equine Vet. Sci. 12:43.
• Gallagher, K., et al. 1992. J. Equine Vet. Sci. 12:382.
• Gricwe-Crandell; et al. 1997. J. Animal Sci. 75:2684.
• Henneke, D. R., et al. 1983. Equine Vet. J. 15:371.
• Henneke, D. R., G. D. Potter, and J. L. Kreider. Theriagenalogy 21:297.
• Hina, H. F., H. F. Schryver, and J. E. Lowe. 1971, J. Animal Sci. 33:1274.
• Knight, A. P. 1995. In: Equine Clinical Nutrition Media, PA: Williams and Wilkins.
• Kronfeld, D. S., T. N. Meacham, and S. Donoghue. 1990. Veterinary Clinics of North America: Equine Practice 6: 451.
• Lawrence, L. M., et al. 1987. Can. J. Animal Sci. 67: 217.
• Lawrence, L. M., et al. 1992. J. Equine Vet: Sti 12:320.
• Lawrence, LM» et al. 1992. J. Equine Vet. Sci. 12:355.
• Lewis, L. D. 1995. Equine Clinical Nutrition. Media, PA: Williams and Wilkins.
• Meyer, H., and L. Ahlswede. 1978. Anim. Res. Deu 8:86.
• Michener, Ch. B. 1907. In: Diseases ofthe Horse. Washington, DC: US Government Printing Office.
• National Research Council (NRC). 1989. Nutrient Requirements of Horses. Washington, DC: National Academy Press.
• NRC. 2007. Nutrient Requirements af Ham Washington, DC: National Academy Press.
• Ott, E. A. 1991. In: F6643 and Feeding. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• White, N. A., ct 3.1. 1993. Proc. Amer. Assoc. Equine Pract. 39:97.
• Livestock Feeds And Feeding (Richard O. Kellems, D.C. Church), Çeviri: Çiftlik Hayvanlarının Yemleri ve Beslenmesi, Prof.Dr. Müjdat Alp – Prof.Dr. Neşe Kocabağlı, 2016, (Nobel), 383-387