Antihistaminikler, Histamin canlılarda özellikle deri, solunum ve sindirim sistemi mukozası gibi dışarıya açılan dokularda yüksek düzeylerde bulunur. Antijenler, hayvansal zehirler, bakteriyel toksinler, bazı ilaçlar (morfin, kodein, atropin), deterjanlar, soğuk ve sıcak gibi etkenler histamin salınımına neden olur. Sonuçta allerjik, anaflaktik ve anaflaktoid reaksiyonlar gelişir. Salınan histaminin yanında birçok kimyasal yangı mediatörü de (histamin, lökotrienler, lizozomal enzimler) salgılanır.
Vücutta üç farklı histamin reseptörü bulunmaktadır. H1 düz kas, endotel ve beyinde, H2 mide mukozası, kalp kası, mast hücreleri ve beyinde, H3 reseptörü ise daha çok presinaptik uçlarda bulunur.
Histamine en duyarlı türler insan, köpek ve kedidir. Histaminin en önemli etkisi damarlarda gözlenir. Arteriyol ve venülleri genişleterek hipotansiyon, yüz ile deride kızarma ve baş ağrısına neden olur. Damarlarda kapillar geçirgenliği artırarak kan plazma ve proteinlerinin hücreler arası boşluğa sızmalarına ve ödeme neden olur. Sonuçta kanın dolaşımdaki hacmi azalır ve kan koyulaşır. Histaminin damarlar üzerindeki etkisi H1 antagonistleri tarafından önlenebilirken, öngörülen tedavi dozlarında H2 antagonistlerinin (simetidin, ranitidin) damarlar üzerine etkisi yoktur. H1 reseptörlerinin uyarılması bronş düz kaslarını kasar ve salgı bezlerinden (tükürük, gözyaşı, pankreas, bronş, barsak) salgıları artırır, H2 reseptörlerinin uyarılması ise mideden asit ve pepsin salgılanmasını artırır. Histaminin etkileri doza bağlıdır.
Histamin-N-metil transferaz ve histaminaz gibi enzimler histamini etkisiz metabolitlerine çevirir. Bazı maddeler ise mast hücrelerinin zarının dayanıklılığını artırarak histamin salınımını engeller. Ancak bu iki grubun pratik kullanımda yeri yoktur ya da çok sınırlıdır.
Adrenalin, efedrin ve dopamin gibi sempatomimetik ilaçlar, histaminin fizyolojik antagonistleri olarak damar düz kaslarında histaminin genişletici etkisini tersine çevirir. Bu ilaçlar anaflaktik ve anaflaktoid şokta kullanım alanı bulur.
Klinikte H1 ve H2 reseptör antagonistleri sıkça kullanılmaktadır. H₂ antagonistleri, sindirim sistemi ilaçları bölümünde anlatılmıştır. H, reseptör antagonistlerine ise klasik antihistaminikler adı verilir. H, antagonistleri histaminin neden olduğu; damar genişlemesi, damar geçirgenliğinin artması, kan basıncının düşmesi, bronşların daralması ve barsak hareketlerinin artması gibi etkileri tersine çevirir. Bu etkilerinin yanı sıra sistemik kullanılan bazı antihistaminikler kusma kesici, yatıştırıcı, uyku verici gibi etkileri vardır ve bu etkileri histamin reseptörlerinin blokajından bağımsızdır. Antihistaminikler çoğunun antikolinerjik etkileri vardır. Yüksek dozlarda kalp iletimi üzerinde antikolinerjik ve lokal anestezik benzeri etkinlik gösterebilirler.
Antihistaminikler Bazı Kullanım Alanları
Başlıca kullanım yerleri ise allerjik hastalıklar, laminitis, downer cow sendromu, ürtiker, anaflaktik ve anaflaktoid şok, böcek ısırmaları, saman nezlesi, rinit, öksürük kesici, taşıt tutması, baş dönmesi, kusma kesici, üst solunum yolu enfeksiyonları, orta kulak enfeksiyonları, akut ekzamatöz otit, miyoglobinüri, astım, premedikasyon, rumen şişkinliği ve atonisi, doku yıkımı, metrit, retensiyo, mastit, asidoz, alkaloz, atlarda topallık ve köpeklerde deri hastalıklarıdır. Antihistaminikler kedi ve köpeklerin soğuk algınlığında (gribal) tek ya da sistemik bir dekonjestanla birlikte kullanılabilir.
Antihistaminikler hayvanlarda oluşan pruritiste (deride kaşıntı) etkinliği insanlardaki kadar belirgin değildir. Antihistaminiklerin kronik obstruktif akciğer hastalıklarında, solunum yolları salgısının atılımını bozduğu için genelde tercih edilmemektedir.
Bazı Antihistaminik İlaçlar
Dimenhidrinat; antihistaminik, antiemetik, antikolinerjik, lokal anestezik ve yatıştırıcı etkileri vardır. Daha çok antihistaminik ve antiemetik amaçlı kullanılır. Hayvan türlerine tüm uygulama yollarından 1-1.5 mg/kg dozlarında kullanılır. Köpeklerde ve kedilerde 4-8 mg/kg (PO, BID-TID) dozunda kullanılabilir. Bu hayvanlarda 30 mg/kg dozundan daha yüksek dozlarda kullanılmamalıdır.
Difenhidramin; güçlü antihistaminik etkinliği yanı sıra antiemetik, antikolinerjik, antitussif ve yatıştırıcı etkileri vardır. Genellikle kedilerde ve köpeklerde öksürüğün kontrolünde kullanılır. Köpek ve kedilere günde bir-iki kez 1 mg/kg (PO, IV) ve sığırlara 0.25-0.5 mg/kg (IM, IV) dozlarında kullanılır. Kedi ve köpeklerde 4 mg/kg (PO, TID) dozuna kadar çıkılabilir.
Pribenzamin (tripenelamin); güçlü antihistaminik etkisi vardır. Sığırlarda daha çok akut pulmoner ödem ve aspirasyon pnömonilerde kullanılır. Damar içi uygulamalar yavaş yapılmalıdır. Kedi ve köpeklere 1 mg/kg (PO, IM, BID), at ve sığırlara günde iki-dört kez 0.5-1 mg/kg (IM, IV) dozlarında kullanılır. Atlarda ve sığırlarda günlük doz 240 mg geçmemelidir.
Doksilamin; antihistaminik ve sedatif etkilidir. Atlara 0.51.1 mg/kg (PO, TID) veya 0.5 mg/kg (IV, TID), sığırlara 200-300 mg (PO, IM, SC, BID-TID), koyunlara 100 mg (PO, IM, SC, BIDTID) ve kedi ile köpeklere 0.5-2.2 mg/kg (PO, IM, SC, BID-TID) dozlarında kullanılır.
Mepiramin maleat (pyrilamine); güçlü antihistaminik zayıf yatıştırıcı etkinliğe sahiptir. Köpeklere 1-2 mg (PO, IM, IV, SC, BID) ve ruminantlara 1–2 mg/kg (IV, IM, SC) dozunda kullanılır.
Klorfeniramin; güçlü antihistaminik etkiye sahiptir. Beşeri hekimlikte sempatomimetik (dekonjestan) veya parasetamol ile kombine şekilde antigribal olarak kullanılmaktadır. Köpeklere 0.42 mg/kg (PO, BID) dozunda kullanılır.
Kaynakça: Veteriner İlaç (Ceva), Editör Prof. Dr. Enver Yazar, İstanbul 2009, Nobel, 211-213.